Stosunki polsko-żydowskie we wschodniej części dystryktu krakowskiego w latach 1942–1944/1945. Kilka uwag o stanie badań i jego przyczynach

Tematem artykułu jest obecny stan badań nad stosunkami polsko-żydowskimi w latach 1942–1944/1945 i podstawowe jego uwarunkowania polityczne i społeczne. Te ostatnie zostały w nim omówione szerzej. Zakres terytorialny rozważań obejmuje wschodnią część dystryktu krakowskiego, a więc siedem powiatów obecnego województwa podkarpackiego. Priorytetem władz po zakończeniu II wojny światowej było dokumentowanie zbrodni niemieckich i próby rozliczenia sprawców, ponieważ takie były oczekiwania polskiego społeczeństwa. Problematyka stosunków polsko-żydowskich w badaniach historycznych w zasadzie nie istniała aż do przełomu lat 60. i 70. XX w. Wówczas to podjęto szerszy namysł nad zagadnieniem pomocy udzielanej Żydom przez Polaków, a przede wszystkim związanych z tym niemieckich represji. Było to pokłosiem wydarzeń marcowych z 1968 r. Do końca ubiegłego wieku w rozważaniach historyków na temat stosunków polsko-żydowskich dominowała kwestia pomocy. Dopiero polskie wydanie książki J.T. Grossa („Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka”, 2001), a przede wszystkim dyskusja, jaką ona wywołała, zintensyfikowało badania nad stosunkami polsko-żydowskimi. Zainicjowało też wstępne badania nad negatywnymi zachowaniami Polaków wobec uciekinierów z gett m.in. we wschodniej części dystryktu krakowskiego. W porównaniu jednak z zagadnieniami pomocy nastąpił w nich tylko niewielki postęp. Do dziś, nie licząc artykułów naukowych i popularnonaukowych, ukazały się cztery monografie dotyczące ratowania Żydów na omawianym w artykule obszarze, natomiast nie ma ani jednej poświęconej stricte postawom negatywnym.

This article concerns the Eastern part of the Kraków district, that is, seven administrative units of what is currently the Podkarpackie Province. It focuses on the advancement of research on Polish-Jewish relationships in the years 1942–1944/1945 and the political and social reasons for this advancement, which are discussed in more detail. After World War II, it became priority number one for the state authorities to document the Nazi crimes and make the perpetrators of these crimes account for what had been done, since this was what society expected. Polish-Jewish relationships were almost non-existent in historians’ research until the turn of the 1970s. It was only at that time that the issue of aid provided to Jews by Poles and, most importantly, the consequential repressions from the Germans, were first tackled by historians. This was due to the outcome of the March 1968 unrest. Until the end of the previous century, historians analysing Polish-Jewish relationships focused mainly on the aid Poles had provided to Jews. It was not until the publication of “Neighbours: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland” by J.T. Gross, 2001, and, as a consequence, the beginning of a debate this publication ignited, that the research on Polish-Jewish relationships intensified. This intensification also initiated research on Poles’ hostility to ghetto runaways in, among other areas, the Eastern part of Kraków district. However, not much progress was made here in comparison with the research on Polish aid provided to Jews. In addition to academic and popular science articles, four monographs on rescuing Jews in this region have so far been published, while there have been no publications strictly concerning Poles’ hostile attitudes towards runaway Jews.