Malowidła ścienne w cerkwi Chrystusa Miłującego Ludzi w Żółkwi. Dzieje powstania i analiza ikonograficzna absydialnej sceny Wniebowstąpienia Pańskiego (wybrane elementy)

Celem artykułu jest prezentacja dziejów powstania malowideł w bazyliańskiej cerkwi Najświętszego Serca Jezusowego (obecnie Chrystusa Miłującego Ludzi) w Żółkwi oraz analiza ikonograficzna wybranych elementów absydialnej sceny Wniebowstąpienia Pańskiego, zawierającej treści odnoszące się do wezwania świątyni. Reforma dobromilska (1882–1904) greckokatolickiego zgromadzenia bazylianów przyczyniła się do intelektualnego odrodzenia tego zakonu, jak i do podniesienia z ruin jego galicyjskich monasterów. Wśród przeprowadzonych wówczas i w okresie późniejszym modernizacji zespołów klasztornych na szczególną uwagę zasługują prace malarskie w Żółkwi, wykonane przez ukraińskiego malarza Juliana Bucmaniuka (1885–1967) w dwóch fazach: 1910–1911 (kaplica Opieki Matki Boskiej) oraz 1932–1939 (wnętrze świątyni). Tematyka malowideł kaplicy dotyczy wątków maryjnych. Z kolei program ikonograficzny cerkwi skonstruowano w oparciu o schemat bizantyński, wypracowany w ciągu IX i X stulecia, z zachowaniem jego trzonu składającego się z trzech wątków: teofaniczno-doksologicznego i profetycznego w strefie kopułowej, sanktuarium oraz we wschodnim przęśle naosu oraz ewangeliczno-apokryficznego w kryłosach (dodekaorton) i naosie. Program malarski świątyni zawiera ponadto tradycyjne rozbudowane wątki – hagiograficzny oraz historyczny. Do pierwiastków nowych – pomijając aktualizacje w scenach historycznych – należą przedstawienia Najświętszego Serca Jezusowego, wśród których najbardziej intrygujące to absydialny wizerunek Chrystusa Pantokratora z sercem na piersi w scenie Wniebowstąpienia Pańskiego.

The purpose of the article is to present the history of the mural paintings in the Basilian Church of the Sacred Heart of Jesus (today known as Christ Lover of Mankind) in Zhovkva and to perform an iconographic analysis of selected elements of the absidal scene of The Ascension of Our Lord, which contains elements clearly related to the temple’s name. The Dobromyl Reform (1882–1904) of the Greek Catholic Basilian order contributed to intellectual revival and the restoration of its Galician monasteries. Among the modernization projects carried out at that time, special attention should be drawn to the murals in Zhovkva, painted by a young Ukrainian painter, Julian Bucmaniuk (1885–1967). The decorations were created in two stages: 1911 (the Chapel of the Protection of the Mother of God) and 1932–1939 (interior of the church). The polychromes of the chapel address Marian themes. The iconography of the murals, in turn, drew on the Byzantine model developed in the 9 th and the 10 th centuries, with its typical three motifs; the theophanic-doxological and prophetic motifs evident in the area of the dome, sanctuary, and the eastern bay of the naos, while the evangelical-apocryphal motifs dominate in the kriloi (dodecaorton) and the naos. These are supplemented by two additional themes, the hagiographical and the historical. New elements (apart from the updated historical scenes) include the representations of the Sacred Heart of Jesus, the most intriguing of which are the absidal image of Christ the Pantocrator with a heart in his bosom in the scene of The Ascension of Our Lord.