Wykluczenie społeczne określa sytuację, w której jednostka będąca członkiem społeczeństwa nie może normalnie uczestniczyć w działaniach obywateli. Ograniczenie to nie wynika z jej wewnętrznych przekonań. Pozostaje poza kontrolą wykluczonej jednostki i jest rezultatem kumulacji różnych negatywnych czynników, głównie o charakterze ekonomicznymi społecznym. Wykluczenie jest postrzegane jako zjawisko wielowymiarowe. Oznacza niemożność uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym, kulturalnym w wyniku braku dostępu do zasobów, dóbr czy instytucji, a także ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb. Waga problemu, jego złożoność, potrzeba poznawania i poszukiwania propozycji rozwiązań stała się inspiracją do podjęcia przez naukowców pracy nad przygotowaniem monografii Wielowymiarowość wykluczenia społecznego. Diagnoza i profilaktyka. Pierwsza część książki nosi tytuł Istota i wymiary wykluczenia społecznego. W problematykę wykluczenia wprowadzają Czytelnika rozważania Tadeusza Kamińskiego Wolność i wykluczenie – aporie neoliberalnego porządku społecznego. Autor podejmuje w nich próbę charakterystyki neoliberalizmu. Wyznacza sobie zadanie przeanalizowania skutków zastosowania idei neoliberalnych. Zdaniem autora, starając się zapewnić maksimum wolności, neoliberalizm wyklucza część populacji z przywileju korzystania z wolności. Anna Kotlarska-Michalska podejmuje zadanie zobrazowania wybranych jawnych i ukrytych wymiarów wykluczenia społecznego. W analizach koncentruje się na wykluczeniu w sferze prywatnej, ze względu na wiek, wykluczeniu informatycznym, politycznym i ze względu na niepewność egzystencjalną. Tematykę kontynuuje Krzysztof Czekaj w artykule Nierówności – nowe wymiary wykluczenia – w kierunku inkluzji? Szczególną uwagę poświęca historycznym uwarunkowaniom pojawienia się pojęcia marginalizacji i człowieka marginalnego, a następnie ukierunkowuje analizę od globalnych nierówności – do globalnych rozwiązań. Anna Kanios przybliża pojęcie wykluczenia społecznego, a także kontynuuje przemyślenia poprzedniego autora, poszukując propozycji rozwiązań. Stare i nowe formy wykluczenia w sferze zdrowia analizuje Iwona Taranowicz, podkreślając, że negatywne skutki gorszego stanu zdrowia w różnym stopniu dotykają jednostki i ich rodziny, często stanowiąc przyczynę ich wycofania z różnych sfer życia. Jest to uzależnione od położenia społecznego i usytuowania przestrzennego. Zdaniem autorki nowym obszarem wykluczeń staje się sfera prywatnych wyborów, podlegająca regulacjom wynikającym z celów polityki zdrowotnej. Małgorzata Orłowska i Miloslav Jůzl omawiają wykluczenie w kontekście czasu wolnego. Drugą część monografii zatytułowano W kierunku integracji społecznej. Otwierają ją dwa artykuły. W pierwszym Arkadiusz Żukiewicz poszukuje teoretycznych przesłanek dla praktyki przeciwdziałania skutkom zjawisk i procesów społecznie szkodliwych. Z kolei celem drugiego Beata Szluz uczyniła próbę określenia i przybliżenia pojęcia wykluczenia oraz wybranych koncepcji, a także strategii przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Kilku innych autorów przedstawia propozycje przeciwdziałania wykluczeniu. Iryna Myszczyszyn ukazuje wykluczenie na przykładzie dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej na Ukrainie. Marta Czechowska-Bieluga stawia tezę, że im szybciej jednostka rezygnuje ze wsparcia instytucjonalnego, tym lepiej sobie radzi z doświadczanymi problemami. Tematem przewodnim trzech następnych artykułów jest niepełnosprawność. Bernadeta Szczupał przybliża osoby z rzadkimi sprzężonymi ograniczeniami sprawności i ukazuje ich wykluczenie w zakresie dostępu do aktywizacji zawodowej. Problemy społeczne osób niepełnosprawnych na przykładzie Siemianowic Śląskich przedstawia Monika Zawartka-Czekaj. Artykuł Anny Banasiak i Izabeli Krasiejko pokazuje możliwość przeciwdziałania wykluczeniu przez uruchomienie i funkcjonowanie Klubu Koleżeńskiego dla młodzieży z autyzmem wysokofunkcjonującym i zespołem Aspergera oraz jej rodzin. Zagrożenie wykluczeniem społecznym kobiet, które doświadczają przemocy w rodzinie, prezentuje Magda Urbańska. Monografię kończy tekst, który przygotowała Marie Chrásková. Jego tematem jest promocja zdrowia i aktywnej starości seniorów. Autorka odwołała się do przykładów rozwiązań przeciwdziałania ekskluzji zaproponowanych w Republice Czeskiej. Pokazanie w niniejszej książce wybranych teoretycznych ujęć wykluczenia, zarysowanie jego wielowymiarowości, specyfiki, a także zobrazowanie egzemplifikacji rozwiązań w zamierzeniu autorów tekstów ma stanowić inspirację do dalszych poszukiwań naukowych, a także stać się podstawą do aplikowania płynących z nich wniosków do praktyki. Mam nadzieję, że monografia zainteresuje socjologów, pedagogów czy pracowników socjalnych, którzy prowadząc badania i poszukując pomocnych rozwiązań, włączają się w przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu.