Językowe mechanizmy kreowania świata postulowanego – analiza polskojęzycznej prasy nazistowskiej ze zbiorów muzealnych Rzeszowa i Przemyśla

Celem rozprawy jest próba zrekonstruowania i opisu językowych mechanizmów kreowania świata w niemieckiej prasie propagandowej skierowanej do polskiego czytelnika w okresie drugiej wojny światowej. Dysertacja składa się z sześciu rozdziałów. Trzy pierwsze stanowią część metodologiczno-teoretyczną, natomiast kolejne – dział badawczy. Ogląd zagadnienia został oparty na ustaleniach koncepcji językowego obrazu świata, co pozwoliło zrekonstruować sposoby konceptualizowania świata w podstawie materiałowej, a także na metodach badawczych właściwych pragmatyce językowej, dzięki czemu jest możliwe zbadanie języka w użyciu, w konkretnych sytuacjach komunikacyjnych. Przyjęto założenie, że język może kreować świat, a główne właściwości świata wykreowanego są możliwe do zrekonstruowania. Szczególną uwagę zwrócono na kreowanie świata w tekstach perswazyjnych. Analiza materiału egzemplifikacyjnego potwierdziła tezę, że obraz rzeczywistości wojennej, politycznej i dnia codziennego, prezentowany przez prasę gadzinową, jest wizją świata wykreowanego, postulowanego, pozostającego w luźnym związku z obiektywną rzeczywistością. Próbowano wykazać, że wiele elementów w warstwie językowej jawnej prasy skierowanej do polskiego czytelnika pokrywało się z Lingua Tertii Imperii, a więc językiem funkcjonującym w Trzeciej Rzeszy. Na podstawie analizy materiału uzyskano fragmentaryczny obraz określonego wycinka rzeczywistości, w którym wyraziście realizowane były założenia propagandy Trzeciej Rzeszy.

The aim of the dissertation is an attempt to reconstruct and describe the linguistic mechanisms of creating the world in the German propaganda press addressed to the Polish reader during the Second World War. This dissertation consists of six chapters. The first three are the methodological and theoretical part, while the next – the research department. The review of the issue discussed in the doctoral dissertation was based primarily on the findings the linguistic image concept of the world, which allowed to reconstruct the ways of conceptualizing the world in the material basis. Choosing the language of the propaganda press as the subject of research also determines the choice of research methods appropriate to linguistic pragmatics, thanks to which it is possible to study the language in use in specific communicative situations. The analysis of the exemplification material confirmed the thesis that the image of the military, political and everyday reality presented by the ‘reptilian press’ is a vision of the created, postulated world, remaining loosely related to the objective reality. The attempts were made to show that many elements in the linguistic aspect of the public press addressed to the Polish reader coincided with Lingua Tertii Imperii, i.e. the language functioning in the Third Reich. Based on the analysis of the material used as the basis for the exemplification of the dissertation, a fragmentary image of a specific fragment of reality, in which the assumptions of the propaganda of the Third Reich were clearly implemented, was obtained.