Doktoraty (KNP) / Doctoral Theses (CoNS)
URI dla tej Kolekcjihttp://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/65
Przeglądaj
Ostatnio nadesłane materiały
Pozycja Alternatywne metody zwalczania barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi Manden(Uniwersytet Rzeszowski, 2024-11-29) Chorostyński, ArturBarszcz Sosnowskiego jest gatunkiem inwazyjnym niebezpiecznym dla zdrowia ludzi i zwierząt, bardzo trudnym do zwalczenia przy zastosowaniu klasycznych metod stosowanych w nowoczesnym rolnictwie. Ponadto większość standardowych metod jego zwalczania przeprowadzanych z użyciem herbicydów totalnych przynosi dla objętych inwazją tego gatunku fitocenoz więcej strat niż korzyści. Celem pracy było znalezienie alternatywnych metod zwalczania barszczu Sosnowskiego cechujących się wysoką skutecznością i selektywnością w stosunku do rośliny docelowej a jednocześnie jak najmniej szkodliwych dla innych gatunków roślin obecnych w fitocenozach objętych jego inwazją. Ich stosowanie powinno umożliwić przywrócenie terenów objętych inwazją tego gatunku do stanu użytkowania rolniczego poprzez eliminację barszczu Sosnowskiego, umożliwiającą sukcesję rodzimym gatunkom roślin i nie pogarszać jakości gleby. Prowadząc trwające trzy sezony wegetacyjne doświadczenia polowe przetestowano kilkanaście alternatywnych metod zwalczania barszczu Sosnowskiego. W wyniku badań wytypowano jako najbardziej skuteczną a jednocześnie najmniej szkodliwą dla innych roślin metodę zwalczania barszczu Sosnowskiego polegająca na wprowadzaniu granulowanego preparatu mineralnego „Perlka” do wnętrza jego ściętej łodygi generatywnej. Po eliminacji barszczu Sosnowskiego powierzchnia przez niego zajęta zaczęła stopniowo przekształcać się w zbiorowisko łąkowe istniejące zanim pojawił się barszcz. Nie stwierdzono również negatywnego wpływu stosowania tej metody na jakość gleby i wody w lokalnych ciekach wodnych.Pozycja Zaburzenia inicjacji replikacji genomowego DNA jako czynnik regulujący długość życia drożdży Saccharomyces cerevisiae w modelu chronologicznego i replikacyjnego starzenia(Uniwersytet Rzeszowski, 2024-11-21) Stępień, KarolinaPrecyzyjna replikacja DNA ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia dokładnego dziedziczenia informacji genetycznej. Mechanizm replikacji DNA jest wysoce zakonserwowany ewolucyjnie. Za postęp oraz regulację kolejnych etapów procesu replikacji DNA odpowiedzialnych jest wiele białek oraz kompleksów białkowych. Ich zadaniem jest stworzenie replisomu, czyli molekularnej maszyny zdolnej do rozpoczęcia i kontynuacji replikacji. Niemal wszystkie komórki cechuje ograniczony potencjał podziałowy. Po jego wyczerpaniu komórki z reguły nie umierają od razu lecz wchodzą w fazę starzenia, w której trwają aż do śmierci. Starzenie się definiujemy jako postępujący spadek integralności fizjologicznej, prowadzący do upośledzenia funkcji biologicznych, a ostatecznie do śmierci. Zaburzenia replikacji DNA są uważane za jeden z potencjalnych czynników determinujących tempo starzenia. Celem niniejszej rozprawy doktorskiej była próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób brak jednej kopii genów zaangażowanych w inicjację replikacji DNA wpływa na fizjologię i starzenie modelowych komórek drożdży. Zrealizowane w ramach rozprawy doktorskiej badania wykazały, że testowane heterozygoty charakteryzował znaczny spadek poziomu ich transkryptów mRNA, zaburzenia cyklu komórkowego, wydłużony czas podwojenia oraz istotne zmiany w profilu biochemicznym. Wykazano także, że zaburzenia inicjacji replikacji mają istotny wpływ na potencjał reprodukcyjny komórek oraz na tempo starzenia komórek post-mitotycznych (chronologiczną długość życia).Pozycja Wpływ komercyjnych preparatów mikrobiologicznych na degradację herbicydów i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych(Uniwersytet Rzeszowski, 2024-09-05) Książek-Trela, PaulinaGłównym celem badań była ocena wpływu komercyjnych preparatów mikrobiologicznych stosowanych w rolnictwie na degradację herbicydów i WWA w glebie. Dodatkowo analizowano wpływ tych preparatów na parametry fizyko-chemiczne gleby (pH i potencjał oksydo-redukcyjny) oraz aktywność dehydrogenazy. Do badań wykorzystano dostępne na rynku preparaty mikrobiologiczne, zawierające bakterie i/lub drożdże, stosowane do rewitalizacji, poprawy składu, kondycji i aktywności mikrobiologicznej gleby. Niektóre z nich wspomagają także naturalną odporność roślin i chronią przed chorobami. Z przeprowadzonych badań wynika, że preparaty bakteryjne oraz drożdżowe mają wpływ na degradację badanych WWA i herbicydów: chlomazonu, fluazyfopu-P-butylu, flurochloridonu, metrybuzyny, pendimetaliny, propyzamidu, z wyjątkiem diflufenikanu. Preparaty zawierające w swoim składzie drożdże pozytywnie wpływają zarówno na remediację gleby, jak i kiełkowanie nasion i wzrost roślin grochu zwyczajnego. Wyniki niniejszych badań jednoznacznie potwierdzają, że preparaty mikrobiologiczne mogą być zarówno uzupełnieniem, jak i alternatywą dla chemicznych środków stosowanych w rolnictwie. Ich stosowanie powinno być rekomendowane ze względu na poprawę jakości i bezpieczeństwa środowiska.Pozycja Analiza efektywności innowacyjnej technologii nawożenia w produkcji buraków cukrowych(Uniwersytet Rzeszowski, 2024-06-24) Witek, GrzegorzW pracy zaprezentowano wyniki trzyletniego, ścisłego doświadczenia mikropoletkowego dotyczącego nawożenia dolistnego buraków cukrowych. Doświadczanie przeprowadzono w latach 2015-2017, które zlokalizowano na terenie województwa podkarpackiego w miejscowości Buszkowice (lokalizacja 1- L1) oraz w województwie opolskim- miejscowości Brożec (lokalizacja 2- L2). Doświadczenia założono dla siedmiu poziomów nawożenia w czterech powtórzeniach. Badanym czynnikiem było dolistne nawożenie wybranymi preparatami nawozowymi. Przetestowano następujące poziomy nawożenia: P1: Kontrola – brak nawożenia dolistnego P2: 1 000 g B·ha-1 (produkt nawozowy 1) P3: 2 000 g B·ha-1 (produkt nawozowy 1) P4: 60 g B·ha-1, 4 g Cu·ha-1, 120 g Fe·ha-1, 80 g Mn·ha-1, 1g Mo·ha-1, 40 g Zn·ha-1, 60 g Na·ha-1 (produkt nawozowy 2) P5: 120 g B·ha-1, 8 g Cu·ha-1, 240 g Fe·ha-1, 160 g Mn·ha-1, 2 g Mo·ha-1, 80 g Zn·ha-1, 120 g Na·ha-1 (produkt nawozowy 2) P6: 180 g Ca·ha-1 (produkt nawozowy 3) P7: 360 g Ca·ha-1 (produkt nawozowy 3). Dawki poszczególnych składników nawozowych podano w przeliczeniu na czysty składnik. Przeprowadzona analiza otrzymanych wyników pozwoliła stwierdzić, że w warunkach doświadczania zastosowane nawożenie dolistne wpłynęło na plon korzeni buraków cukrowych. Najwyższe plony uzyskano w przypadku wariantu doświadczalnego P5 w lokalizacji L1, w którym zastosowano kompleksowe nawożenie produktem wieloskładnikowym. Zawartość sacharozy w miazdze korzeni buraków cukrowych była ściśle zależna od aplikowanej dawki nawozu wieloskładnikowego. Najwyższą zawartość sacharozy odnotowano w przypadku roślin buraków cukrowych nawożonych dawką 4 kg·ha-1 (wariant P5). Zastosowane nawożenie dolistne produktem wielkoskładnikowym pozwoliło osiągnąć najwyższe plony biologiczne i technologiczne cukru. Aplikacja 4 kg·ha-1 (wariant P5) nawozu zawierającego 120 g B·ha-1, 8 g Cu·ha-1, 240 g Fe·ha-1, 160 g Mn·ha-1, 2 g Mo·ha-1, 80 g Zn·ha-1, 120 g Na·ha-1 skutkowała uzyskaniem wzrostu o 11,5 % średniego plonu biologicznego cukru oraz 11,1 % plonu technologicznego cukru w porównaniu do plonów uzyskanych dla wariantu kontrolnego. Przeprowadzono również analizę opłacalności produkcji buraków cukrowych przy użyciu wieloskładnikowego nawozu dolistnego w dawce 4 kg·ha-1 (wariant nawozowy P5), która wykazała, że osiągnięto najwyższy efekt ekonomiczny produkcji. W analizie nie uwzględniono premii z tytułu sprzedaży plonu korzeniu buraków cukrowych wynikającej z wyższej zawartości sacharozy niż deklarowana na poziomie 16%.Pozycja Tworzenie i agregacja nanocząstek metali szlachetnych w ekstraktach torfu. Biosynteza, izolacja, identyfikacja i badania cytotoksyczności.(Uniwersytet Rzeszowski, 2024-06-13) Hęclik, Kinga IzabelaTworzenie i agregacja nanocząstek metali w pokładach torfu jest procesem naturalnym, ograniczającym obecność cytotoksycznych metali w środowisku oraz ich absorpcję przez żywe organizmy. Torf jest porowatą skałą osadową powstałą w wyniku przemian obumarłych szczątków roślinnych i zwierzęcych, zachodzących w szczególnych warunkach, w których powstają m.in. kwasy humusowe. Są one w stanie kompleksować i redukować kationy metali ciężkich, a także promować aglomerację wytrąceń metalicznych izolując je w obszarach hydrofobowych, w postaci mikro- i nanocząstek metalicznych. Badania polegały na wykonaniu syntez drobin miedzi, srebra i cyrkonu w środowisku ekstraktów przygotowanych z dostępnych w handlu mieszanek torfowych. W ramach podjętej tematyki wykonano optymalizację syntezy nanocząstek pod kątem uzyskania produktów o powtarzalnych właściwościach fizykochemicznych. Ponadto podjęto się weryfikacji hipotezy, że otrzymane nanocząstki mogą mieć toksyczny wpływ na organizmy wyższe zaburzając procesy życiowe. W tym celu opracowano i wykonano testy toksyczności, przeżywalności i cytotoksyczności na organizmach modelowych: Pieprzycy siewnej (Lepidium sativum L.), Komonicy błotnej (Lotus uliginosus Schkuhr), Słonaczka (Arthemia salina), dwóch ludzkich liniach komórkowych in vitro: linii komórkowej raka szyjki macicy (HeLa) oraz linii niedrobnokomórkowego raka płuc (A549).Pozycja Analiza funkcjonalna dwukomponentowego systemu transdukcji sygnału MSMEG6236/MSMEG6238 u Mycolicibacterium smegmatis (Mycobacterium smegmatis)(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-11-30) Struś, KatarzynaJednym z systemów adaptacyjnych w komórkach prątków M. smegmatis jest TCS MnoSR, w skład którego wchodzi kinaza histydynowa MnoS (MSMEG_6238) oraz regulator odpowiedzi MnoR (MSMEG_6236). Wykonane analizy miały na celu określenie funkcji białek tego systemu w metabolizmie prątków. W tym celu skonstruowano ukierunkowane mutanty M. smegmatis pozbawione genu msmeg_6236, msmeg_6238 lub obu genów równocześnie, i poddano analizie wzrostu na podłożach minimalnych zawierających źródła węgla i azotu, która wykazała, że inaktywacja systemu MnoSR upośledza zdolność M. smegmatis do wykorzystania 1,3-propandiolu, nie wpływa natomiast na zdolność wykorzystania większości cukrów oraz związków azotowych. Przeprowadzona analiza RNA-seq pozwoliła na poznanie globalnej odpowiedzi prątków na głodzenie węglowe, a także roli MnoSR w metabolizmie M. smegmatis w warunkach dostępu (2%) bądź braku (0,1%) glukozy jako jedynego źródła węgla. Celem drugiej części badań było poznanie roli regulatora odpowiedzi MtrA w regulacji metabolizmu azotu u mykobakterii. Konstrukcja podwójnego mutanta, pozbawionego białek regulatorowych MtrA i GlnR, oraz analiza zdolności do wzrostu szczepów ΔmtrA oraz Δ(mtrA/glnR) na podłożu minimalnym zawierającym zdefiniowane źródła azotu wykazały, że brak regulatora MtrA upośledza zdolność prątków do wykorzystania organicznych źródeł azotu w postaci niektórych aminokwasów.Pozycja Modyfikacja przedwczesnego starzenia się komórek in vitro i stresu oksydacyjnego w komórkowych modelach chorób neurodegeneracyjnych przez wybrane antyoksydanty(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-09-28) Pieńkowska, NataliaW skład rozprawy doktorskiej wchodzą cztery prace oryginalne. Dotyczą one badania wpływu substancji o potencjale antyoksydacyjnym na zmiany wywołane stresem oksydacyjnym zarówno w fibroblastach poddanych procesowi indukowanego przedwczesnego starzenia jak również w komórkowych modelach chorób neurodegeneracyjnych. Ostatnia publikacja dotyczy oceny biokompatybilności stosowanych nanocząstek. Stres oksydacyjny indukowano przez stosowanie związków chemicznych działających prooksydacyjnie, takich jak nadtlenek wodoru (H2O2), 6-hydroksydopamina (6-OHDA), jak również poprzez agregację w komórkach neuroblastomy patologicznych form białek m.in. białka tau, odpowiedzialnego za występowanie wielu chorób o podłożu neurodegeneracyjnym. Wyniki świadczą, że wtórnie wytwarzane reaktywne formy tlenu nie są zaangażowane w przedwczesne starzenie komórek wywołane H2O2. Zastosowane antyoksydanty wykazały nieznaczne działanie ochronne, spowodowane prawdopodobnie ich wpływem na mitochondria, które zależne było od typu badanego związku, jego stężenia, czasu inkubacji, ale również miejsca z którego pochodziły komórki (fibroblasty uszne, fibroblasty płucne). Wyniki wyjaśniają mechanizm działania niskich stężeń 6-OHDA, powodujących wzrost poziomu zredukowanego glutationu (GSH) w komórkach. Jest to prawdopodobnie związane z odpowiedzią adaptacyjną komórek na stres oksydacyjny oraz zwiększoną aktywnością enzymów metabolizujących glutation (tj. S-transferaza glutationowa, ligaza γ-glutamylo-cysteinowa, reduktaza glutationowa, peroksydaza glutationowa) zależnych od czynnika transkrypcyjnego Nrf2. Aktywacja genów w/w enzymów może zachodzić nie tylko pod wpływem 6-OHDA, ale także nitroksydów, takich jak 4-amino TEMPO (4-AT). Nitroksyd ten w znaczący sposób przyczynia się do obniżenia stresu oksydacyjnego w komórkach neuroblastomy.Pozycja Wykorzystanie dodatków funkcjonalnych na bazie buraka ćwikłowego w technologii wypieku chleba o podwyższonej wartości prozdrowotnej(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-09-22) Posadzka, Zuzanna MariaGłównym celem pracy było określenie wpływu udziału w recepturze dodatku korzenia buraka ćwikłowego w postaci soku, wytłoków lub proszku na właściwości technologiczne i prozdrowotne chleba pszennego, pszenno-żytniego i pszenno-owsianego. Ponadto celem badań było wskazanie jak udział tego warzywa i w jakiej jego postaci korzystnie wpływa na walory organoleptyczne badanych chlebów. Do wypieku pieczywa użyto mąki pszennej typ 650 oraz mieszanek tej mąki z mąką żytnią typ 720 i mąką owsianą w proporcji 4:1. Sok, wytłoki i proszek z korzenia buraka ćwikłowego odmiany Czerwona Kula wyprodukowano w skali laboratoryjnej. Próby badane każdego rodzaju chlebów obejmowały trzy wspomniane dodatki wzbogacające z korzenia buraka ćwikłowego w czterech poziomach udziału procentowego w recepturze chlebów wzbogaconych. Badania wykonane w ramach niniejszej pracy doktorskiej potwierdziły przydatność badanych dodatków funkcjonalnych na bazie buraka ćwikłowego w technologii wypieku chleba o podwyższonej wartości prozdrowotnej.Pozycja Analiza składu chemicznego i aktywności biologicznej preparatów z czerwiu trutowego oraz możliwość ich wykorzystania w projektowaniu suplementów diety(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-07-12) Sidor, Ewelina SylwiaCzerw trutowy to mało znany i opisany w literaturze produkt pszczeli, który w krajach Europy Wschodniej i Azji jest stosowany w prewencji/leczeniu niepłodności męskiej i zaburzeń menopauzy u kobiet. Celem pracy była analiza składu chemicznego i aktywności biologicznej preparatów wytworzonych z krajowego czerwiu trutowego oraz możliwość ich wykorzystania w projektowaniu suplementów diety. Potwierdzono, że czerw trutowy niezależnie of fazy rozwoju (dzień 7, 11 i 14) stanowi cenne źródło wielu składników, tj. testosteronu i białka, polifenoli i enzymów. Większą aktywność antyoksydacyjną wykazano na wcześniejszych etapach rozwoju (7-11 dzień) czerwiu, przy czym frakcję dominującą stanowiły antyoksydanty hydrofilowe, głównie kwasy fenolowe i flawonoidy. Zaproponowano pomiary aktywności wybranych kwaśnych glikozydaz oraz zawartości żelaza jako markerów, które pozwalają jednoznacznie rozróżnić czerw trutowy i mleczko pszczele. Stwierdzono, że liofilizacja pozwala zachować potencjał antyoksydacyjny czerwiu i całkowitą zawartość związków polifenolowych (ok. 10% strat). Podobnie utrwalenie czerwiu mrożonego w miodzie (max. dodatek 4%) pozwala na pełne zachowanie jego właściwości antyoksydacyjnych podczas 6-miesięcznego przechowywania w temperaturze pokojowej. Zaprojektowano innowacyjny suplement diety na bazie naturalnych składników: czerwiu i organicznego wapnia (mielone skorupki jaj), który może znaleźć zastosowanie w prewencji lub leczeniu osteoporozy. W badaniach in vitro wykazano wysoką biodostępność hormonów i polifenoli oraz strawność białka z wytworzonego suplementu. Jego wdrożenie wymaga jednak potwierdzenia skuteczności in vivo.Pozycja Plejotropowe efekty braku funkcjonalnego genu TRDMT1 w komórkach nowotworowych podczas hodowli długoterminowej oraz starzenia indukowanego chemioterapeutykami(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-06-23) Błoniarz, DominikaPotranskrypcyjne kowalencyjne modyfikacje cząsteczek RNA odpowiadają za kontrolę ekspresji genów, wpływając na inicjację i szybkość translacji oraz wiązanie mikroRNA, stabilność RNA i jego degradację. Charakterystyka białek odpowiedzialnych za modyfikację epitranskryptomu jest interesująca w odniesieniu do takich procesów jak starzenie komórkowe czy mechanizmów związanych z progresją i rozwojem lekooporności nowotworów. Interesujący z punktu znaczenia projektowania nowych strategii terapeutycznych, wydaje się być gen metylotransferazy m5C RNA, TRDMT1. Odgrywa on istotną rolę w procesach odpowiedzi na stres komórkowy, embriogenezie oraz w starzeniu komórkowym. W pracy podjęto próbę określenia roli TRDMT1 podczas długoterminowej hodowli in vitro komórek nowotworowych oraz w indukowanym chemioterapeutykami starzeniu. Wykazano, iż brak białka TRDMT1 prowadzi do zmian w długościach telomerów podczas kolejnych pasaży komórek nowotworowych, a także promuje wtórne zmiany chromosomowe. Zaobserwowano, że białko TRDMT1 jest zdolne do interakcji z telomerazą podczas stresu indukowanego doksorubicyną. Dodatkowo wykazano, że poziom telomerowych powtórzeń RNA TERRA ulega zmianie w komórkach nowotworowych bez funkcjonalnego genu TRDMT1. Udowodniono także, że brak funkcjonalnego genu TRDMT1 moduluje proces przyśpieszonego starzenia komórkowego. Wyniki te wskazują, że brak funkcjonalnego genu TRDMT1 może promować zmienność międzykomórkową w obrębie subpopulacji komórek nowotworów, a także modulować wrażliwość komórek nowotworowych na stosowane chemioterapeutyki.Pozycja Rezerwaty przyrody województwa podkarpackiego – tworzenie i funkcjonowanie(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-04-24) Marcela, AgnieszkaOd co najmniej XIX wieku w świecie chronione są obiekty o najlepiej zachowanych wartościach przyrodniczych, określane jako rezerwaty przyrody. Proces ten nie był jednak dobrze rozpoznany na obszarze badań. W pracy przedstawiono kompleksową wiedzę o tworzeniu i funkcjonowaniu rezerwatów przyrody w granicach województwa podkarpackiego, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1918–1960, oraz dokonano analizy najważniejszych elementów związanych z zarządzaniem nimi, w tym prowadzenia ich ochrony. Założono, że rezerwat przyrody to prawna forma ochrony przyrody, na którą składają się 3 nierozerwalne części: 1) wartości przyrodnicze; 2) podstawy prawne funkcjonowania; 3) działania człowieka czyli całokształt prac zmierzających do utworzenia rezerwatu a następnie realizacji jego ochrony, ale również antropopresja. Praca ma charakter interdyscyplinarny, co wynika z faktu, że szereg działań z zakresu ochrony przyrody jest umocowanych w systemie prawnym i nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od niego, ponadto ochrona przyrody realizowana jest w określonym środowisku przyrodniczym i uwarunkowaniach gospodarczych, napotykając różnorodne reakcje społeczne. Wyniki przedstawione w pracy wskazują, że kluczowa jest ciągłość istnienia części rezerwatów, którą można prześledzić od okresu Galicji albo II Rzeczypospolitej do dnia dzisiejszego; w obiektach tych do wartości przyrodniczych dołączyły wartości kulturowe i historyczne.Pozycja Wpływ antropogenicznych zaburzeń siedlisk w potoku górskim na strukturę makrozoobentosu i ichtiofauny(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-03-09) Szmuc, JoannaKoryto badanego potoku w zostało przekształcone poprzez budowę progów i przepustów kołowych (lata 70. XX w.). Konstrukcje te stały się przeszkodą dla ryb i powodowały przekształcenie siedlisk dla bezkręgowców. W 2012 r. bariery usunięto. Celem pracy była ocena reakcji fauny wodnej na antropogeniczne zmiany siedlisk w potoku górskim. Badania prowadzono przed (2009) i po renaturyzacji (2014-2021). Wykonano pomiary parametrów hydromorfologicznych koryta i fizyko-chemicznych wody. W każdym roku badań odławiano ryby, a makrozoobentos pobierano na wszystkich stanowiskach trzykrotnie w każdym roku badań (2009, 2014, 2019). W każdej porze roku 2017/2018, pobrano też próby bentosu w mikrosiedliskach. Analizy statyczne wykonano stosując m.in. PERMANOVA, PCA, PCO, RDA. Odbudowane odcinki koryta oferowały dogodne siedliska dla ryb, zapewniając kryjówki, refugia sezonowe, miejsca tarła i wzrostu narybku. Głównymi czynnikami wpływającymi na strukturę makrozoobentosu były: charakter podłoża, w tym głazy wbetonowane w dno, oraz obecność martwej materii organicznej. Analiza mikrosiedlisk wykazała m.in., że skąposzczety i niektóre ochotkowate były pozytywnie skorelowane z obecnością drobnoziarnistego osadu na dnie. Natomiast z głazami wbetonowanymi najsilniej skorelowane były chrząszcze Elmidae czy jętki Baetidae. Wykazano, że jeśli koryto potoku zostanie odbudowane z zastosowaniem właściwie dobranych technik renaturyzacyjnych, fauna wodna może być obfita i zróżnicowana.Pozycja Kształtowanie się epifitycznej i epiksylicznej bioty porostów świerka pospolitego pod wpływem naturalnych zaburzeń w drzewostanach Gorczańskiego Parku Narodowego(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-02-02) Tanona, MagdalenaRozprawa doktorska miała na celu określenie zmian w zbiorowiskach porostów zasiedlających żywe drzewa i drewno świerka pospolitego, w odpowiedzi na naturalne zaburzenia dotykających drzewostany Gorczańskiego PN (Karpaty Zachodnie PL) gradacje kornika drukarza oraz wiatrowały. Jednocześnie, oceniono wpływ na biotę porostów nadrzewnych świerka zanieczyszczeń powietrza w oparciu o metodę wskaźnik czystości powietrza IAP. Zanieczyszczenia atmosferyczne okazały się stanowić w Gorcach czynnik o niewielkim znaczeniu dla występowania porostów epifitycznych. W okresie 1993–2018, znacznie wzrosła ogólna liczba obserwowanych gatunków porostów epifitycznych na korze drzew ocalałych na powierzchniach monitoringowanych, jak również średnia liczba gatunków w przeliczeniu na powierzchnię badawczą. Spadło pokrycie pni drzew gatunkami dominującymi, lecz także zmniejszył się udział gatunków wielkoplechowych. Wiek drewna był najważniejszym z testowanych czynników istotnie i pozytywnie wpływającym na różnorodność i obfitość porostów zarówno na stojących pniach, jak i leżących kłodach świerków. Wielkoskalowy rozpad drzewostanów, sprzyjał większej obfitości porostów na badanych rodzajach podłoży. Pomiar twardości drewna przy użyciu durometru pozwolił ustalić preferencje stwierdzonych gatunków w stosunku do stopnia jego rozkładu oraz potencjalny przebieg sukcesji porostów na martwym drewnie świerkowymPozycja Wpływ wybranych metod obróbki termicznej oraz sposobów pakowania na jakość i wartość odżywczą produktów typu „ready to cook” z papryki czerwonej(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-01-23) Hanus, PawełCelem pracy było określenie wpływu zastosowania różnych metod obróbek termicznych oraz sposobów pakowania do przygotowania produktów typu „ready to cook” z papryki czerwonej na cechy fizyko-chemiczne, w tym zawartość związków biologicznoaktywnych oraz bezpieczeństwo pod względem mikrobiologicznym. Pokrojona papryka została zapakowana w technologii VAC i MAP. Warzywa zapakowane w atmosferze niezmienionej (ATM) oraz niepoddane obróbce termicznej stanowiły próbę kontrolną. Materiał po zapakowaniu poddano gotowaniu, obróbce termicznej sous vide, a także mikrofalowaniu. Jakość mikrobiologiczną warzyw przechowywanych w temperaturze 4°C oceniano przez 24 dniu w interwałach 3 dniowych począwszy od dnia, w którym przeprowadzono obróbkę termiczną do 24 dnia, na podstawie ogólnej liczby drobnoustrojów tlenowych, liczby bakterii z rodziny Enterobacteriaceae oraz liczby pleśni i drożdży. Profil drobnoustrojów występujący w badanych produktach analizowano przy użyciu spektrometrii masowej MALDI-TOF. W ramach oceny właściwości fizykochemicznych uwzględniono: barwę, profil tekstury, zawartość suchej masy, spektrum wybranych sacharydów (zawartość glukozy, fruktozy i sacharozy), potencjał antyoksydacyjny oraz profil i zawartość wybranych związków biologicznie czynnych. Poddanie owocników papryki czerwonej obróbce termicznej metodą sous vide o odpowiednich parametrach pozwala na wytworzenie funkcjonalnych produktów kulinarnych o zadawalającej wartości odżywczej oraz bezpiecznych pod względem mikrobiologicznym, w czasie przechowywania przez określony czas.Pozycja Bionomia i morfologia stadiów rozwojowych Alucita grammodactyla ZELLER, 1841 (LEPIDOPTERA: ALUCITIDAE)(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-12-16) Szeląg, Izabela MartaWyznaczonymi celami badań było opracowanie bionomii gatunku Alucita grammodactyla (ZELLER, 1841) z rodziny Alucitidae LEACH, 1815., opracowanie cech morfologicznych poszczególnych stadiów rozwojowych tego gatunku i ustalenie cech dymorficznych ułatwiających rozróżnienie osobników. Przeprowadzono badania terenowe na obszarze Góry Towarne i Góra Zamkowa w Olsztynie koło Częstochowy oraz badania laboratoryjne z wykorzystaniem hodowli stadiów rozwojowych. U badanego gatunku zaobserwowano występowanie dwóch pokoleń. Cykl życiowy obejmuje rozwój od jaja przez cztery stadia larwalne, poczwarkę do imago i związany jest z gatunkiem rośliny Scabiosa ochroleuca L. Zimowanie odbywa się na etapie drugiego stadium larwalnego. Zaobserwowano, że endofagiczny sposób żerowania larw powoduje wytworzenie cecidiów. Proces przepoczwarczenia odbywa się w ziemi między korzeniami S. ochroleuca. Osobniki dorosłe prowadzą dzienno-nocny tryb życia. Stadia rozwojowe A. grammodactyla posiadają cechy morfologiczne typowe dla przedstawicieli z rodziny Alucitidae, ale obecne są u nich również cechy wyróżniające ten gatunek spośród przedstawicieli z tej rodziny oraz cechy różniące go od innych gatunków Lepidoptera. Larwy posiadają specyficzne cechy morfologiczne różniące kolejne stadia rozwoju od siebie. Wskazano, cechy dymorficzne poczwarki i imago. Opracowanie morfologii i bionomii tego gatunku, jest dopełnieniem i poszerzeniem wiedzy z tego zakresu, która może być wykorzystana jako uzupełnienie w badaniach taksonomicznych i genetycznych oraz wykorzystana w celu skutecznej ochrony gatunku i jego siedliska.Pozycja Wykorzystanie głogu (Crataegus L.) do produkcji skoncentrowanych preparatów roślinnych o wysokiej zawartości związków biologicznie czynnych(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-12-02) Żurek, NataliaCelem pracy była ocena możliwości wykorzystania głogu do produkcji preparatów w postaci wyodrębnionej i skoncentrowanej frakcji związków polifenolowych. Do analiz wybrano owoce, liście i kwiaty sześciu gatunków głogu (Crataegus L.). W pierwszym etapie badań, przeprowadzono optymalizację warunków ekstrakcji. W kolejnym etapie przeprowadzono izolację związków polifenolowych z głogu z zastosowaniem sorbentów. Otrzymane preparaty oceniono pod kątem ilościowego i jakościowego profilu polifenolowego, właściwości antyoksydacyjnych, fizyko-chemicznych i cytotoksycznych względem komórek nowotworowych. Stwierdzono, że najodpowiedniejszym rozpuszczalnikiem do ekstrakcji metabolitów wtórnych z głogu jest 50% i 70% wodny roztwór etanolu, z 2 i 24-godzinną ekstrakcją. Ustalono, że najbogatszym pod względem ilościowym i jakościowym profilem polifenolowym cechowały się preparaty wyizolowane z zastosowaniem sorbentu RP-18. Ocenione parametry fizyko-chemiczne preparatów wskazywały na ich wysokie właściwości funkcjonalne. W badaniach działania przeciwnowotworowego wykazano silne działanie cytotoksyczne wobec linii komórek U87MG. Uzyskane wyniki, wskazują, że izolacja składników bioaktywnych z głogu, poprzez zastosowanie ekstrakcji do fazy stałej, pozwala otrzymać preparaty o wysokiej zawartości związków prozdrowotnych, cechujących się wysoką aktywnością antyoksydacyjną i przeciwnowotworową.Pozycja Charakterystyka jesiennej migracji pokrzewek z rodzaju Sylvia w Beskidzie Niskim(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-11-25) Salach, RafałCelem pracy była charakterystyka jesiennej wędrówki pokrzewek przez pasmo górskie Beskidu Niskiego. Teren badań położony był w miejscowości Myscowa. Badania wędrówek pokrzewek realizowano poprzez odłów w specjalistyczne sieci ornitologiczne. Podczas odłowów ptaki były obrączkowane i oznaczane do gatunku, wieku i płci jak również polegały pomiarom biometrycznym skrzydeł, ogona, masy ciała i otłuszczenia. Dynamiki wieloletnie migracji badanych gatunków pokrzewek wykazywały spadek liczebności odławianych osobników na przestrzeni całego okresu badań. Badane gatunki pokrzewek wykazywały zróżnicowanie dynamiki migracji sezonowej. Kapturka cechowała się wyraźnym opóźnieniem terminów przelotu w okresie całego okresu badań. Mediany dat przelotu kapturki i gajówki oraz grup wiekowo – płciowych kapturki były dodatnio skorelowane. Maksymalna temperatura notowana w danej pentadzie wpływała dodatnio na liczebność przelotu badanych gatunków pokrzewek. Kapturka wykorzystuje obszar Beskidu Niskiego (w warunkach otoczenia doliny rzecznej Wisłoka) jako strefę czasowych przerw w wędrówce. Badany obszar zapewnia ptakom możliwość gromadzenia rezerw energetycznych i odpoczynku przed dalszą migracją, w tym przelotem nad obszarem Karpat. Łańcuch Karpat prawdopodobnie nie stanowi znaczącej bariery ekologicznej dla migrujących ptaków, jednakże z uwagi na zróżnicowanie topograficzne regionu może dochodzić do zwiększonej koncentracji ptaków wędrownych w rejonie doliny rzecznej Wisłoka.Pozycja Cechy kolonii i miejsc lęgowych a sukces reprodukcyjny brzegówki Riparia riparia(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-11-16) Michalicha, MateuszBrzegówka Riparia riparia jest jednym z niewielu kolonijnie gnieżdżących się ptaków z rzędu wróblowych (Passeriformes). Gnieździ się w koloniach liczących od kilku do kilku tysięcy par. Rzeczywiste korzyści i koszty rozrodu w koloniach nie są do końca poznane. W literaturze brakuje informacji na temat rozrodu brzegówki z Polski. Celem niniejszej pracy doktorskiej było poznanie elementów biologii i ekologii lęgowej brzegówki oraz określenie wpływu cech kolonii i miejsc lęgowych na sukces reprodukcyjny. Badania prowadzono w latach 2017–2018 w 32 koloniach lęgowych brzegówki liczących łącznie 2426 gniazd, położonych w dolinach rzek San i Wiar oraz w ścianie nieczynnej cegielni. Uzyskane wyniki wykazały, że sukces reprodukcyjny jest zależny m.in. od wielkości kolonii, umiejscowienia gniazda oraz głębokości nory gniazdowej. Ogólny sukces lęgowy wynosił 69,19% w 2017 r. i 72,72% w 2018 r. Najczęstszą przyczyną strat lęgów było drapieżnictwo, na etapie dużych piskląt w 2017 r. i jaj w 2018 r. Sukces klucia wynosił odpowiednio 77,26% w 2017 r. i 82,92% w 2018 r. Stwierdzono spadek wielkości zniesienia wraz z upływem sezonu lęgowego. Średnia wielkość zniesienia w 2017 r. wyniosła 4,70 i 4,78 w 2018 r. Średnia liczba piskląt po wykluciu wynosiła 3,63 w 2017 r. oraz 3,96 w 2018 r., a średnia liczba piskląt przed wylotem odpowiednio 3,06 i 3,47.Pozycja Wieloletnie przemiany roślinności runa lasów bukowych w polskiej części Karpat Wschodnich w związku z rozwojem drzewostanów i ich użytkowaniem(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-10-17) Bugno-Pogoda, AnnaWieloletnie przemiany roślinności runa lasów bukowych w polskiej części Karpat Wschodnich w związku z rozwojem drzewostanów i ich użytkowaniem na przestrzeni ponad 40 lat przeanalizowano na podstawie danych fitosocjologicznych z powierzchni badawczych zlokalizowanych w Górach Sanocko-Turczańskich (lata 1970., 2000., 2010.). Informacje uzupełniono o dane z inwentaryzacji drzewostanów sporządzonych na potrzeby Planów Urządzenia Lasu. Skupiono się na przemianach jakie zaszły w roślinności runa na tle zmian w strukturze starzejących się drzewostanów. Na przestrzeni lat wzrosła lesistość, zmniejszyła się fragmentacja lasów. Wprowadzono mniej inwazyjne sposoby zagospodarowania. Zmieniła się struktura wiekowa i przestrzenna drzewostanów. W każdym okresie badawczym wyróżniono i scharakteryzowano trzy szeroko ujęte stadia rozwojowe drzewostanu: dorastania, optymalne i terminalne. W latach 2010. średnia frekwencja gatunków, bogactwo gatunkowe i różnorodność alfa była najniższa. Wśród roślin zielnych w okresie badań 2010. odnotowano mniejszy udział gatunków o strategii życiowej C, oraz większy udział gatunków o strategii S. Ogólny spadek liczby gatunków w 2010. powiązano z faktem starzenia się buczyn, większą intensywnością działań gospodarczych w drzewostanach będących w stadium terminalnym, konkurencją ze strony podrostu i podszytu oraz mniejszą wilgotnością gleby. Wyniki przedstawione w pracy wskazują na istotny wpływ etapu rozwoju drzewostanów na przemiany zachodzące w kompozycji gatunkowej i różnorodności roślinności runa lasów bukowych polskiej części Karpat Wschodnich.Pozycja Reakcje adaptacyjne wybranych gatunków mszyc (Hemiptera: Aphidoidea) na wzrost temperatury(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-09-26) Dampc, JanPrzewiduje się, że obserwowane zmiany klimatyczne, w tym wzrost temperatury, będą wpływały zarówno na owady roślinożerne jak i na ich rośliny żywicielskie. Ocieplenie klimatu może wpływać bezpośrednio na mszyce poprzez wpływ na ich biologię i metabolizm oraz pośrednio, poprzez zmianę jakości tkanek roślin żywicielskich. Celem pracy było poznanie wpływu wzrostu temperatury na biologię mszyc oraz mechanizmów adaptacyjnych mszyc do wzrostu temperatury. Eksperymenty prowadzone były w trzech temperaturach (20, 25 oraz 28 °C) w komorach klimatycznych. W pierwszej kolejności określono wpływ temperatury na biologię oraz parametry demograficzne dwóch gatunków mszyc Aphis pomi oraz Macrosiphum rosae. Następnie przeanalizowano aktywność enzymatyczną wybranych markerów antyoksydacyjnych (dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza (CAT)), detoksykacyjnych (transferaza S - glutationowa (GST), β – glukozydaza) oraz oksydo-redukcyjnych (oksydaza polifenolowa (PPO) i peroksydaza (POD)) w tkankach 2 mszyc (A. pomi i M. rosae) oraz roślinach żywicielskich (Chaenomeles japonica, Rosa rugosa) na których żerowały owady. Analizy wykazały, że temperatura 28 °C miała negatywny wpływ na biologię owadów poprzez skrócenie czasu reprodukcji i średniej długości życia, obniżenie płodności i parametrów demograficznych. U mszyc obserwowano dwa etapy reakcji obronnej na wzrost temperatury. Pierwszym etapem była odpowiedź na krótkotrwałą ekspozycję na wzrost temperatury (24–96 h), natomiast drugim etapem była odpowiedź mszyc na zmiany zachodzące w roślinie żywicielskiej poddanej długotrwałemu stresowi abiotycznemu i biotycznemu (2 tygodnie).