Considerations on bracelets with “globular” and “pineal-shaped” endings from the Sarmatian period Crimea

This work discusses the issue of bracelets occurring in the Sarmatian period in the Crimea, known in archaeological literature as “bracelets with globular, conical, or pineal-shaped endings”. Basing on a group of 57 artefacts from Late Scythian and Sarmatian necropolises, as well as those dated to the Late Roman period, a typological classification of the items has been made. At the same time, on the basis of the chronological analysis of sets containing bracelets belonging to the discussed type, data allowing us to determine their chronological range have been obtained. The question of the provenance of such items, the issue of their occurrences in graves (taking into account the sexes of the buried persons), as well as the methods of wearing them, have been discussed.

Wśród ludności zamieszkującej Krym w okresie sarmackim bransolety cieszyły się dużą popularnością o czym świadczy ich powszechna obecność w materiałach funeralnych (T.N. Vysotskaâ 1994, s. 108; I.I. Guŝina, D.V. Žuravlev 2016a, s. 87). Reprezentują one szeroki wachlarz form, wśród których znajdują się egzemplarze z końcami zwieńczonymi mniej lub bardziej wyodrębnionymi zgrubieniami. Tego typu ozdoby znane są w literaturze przedmiotu pod nazwą „bransolety z kulistymi, stożkowatymi lub szyszeczkowatymi zakończeniami” (O.D. Daševskaâ 1991, s. 39; V.M. Kosânenko 2008, s. 135; A.A. Trufanov 2009, s. 225; i inni). Dotychczas formy te były grupowane w jeden typ bez wydzielania w obrębie niego podtypów, które porządkowałyby zabytki różniące się od siebie formą zgrubienia wieńczącego koniec obręczy. W celu sklasyfikowania omawianych ozdób wyselekcjonowano 57 zabytków, pochodzących z 9 stanowisk (ryc. 1; patrz katalog). Przy podziale tego niedużego zbioru kierowano się formą zgrubienia oraz rodzajem drutu z jakiego wykonano obręcz. Takie kryterium pozwoliło na pogrupowanie analizowanych ozdób w ramach 3 podtypów oraz wydzielenie w ich obrębie wariantów. Podtyp 1 reprezentują bransolety z końcami zwieńczonymi mniej lub bardziej wyodrębnionym kulistym zgrubieniem. Do tej kategorii zaliczono okazy wykonane z gładkiego drutu o okrągłym lub znacznie rzadziej owalnym przekroju – wariant A (ryc. 2:1–6) oraz z tordowanego drutu o wielobocznym przekroju – wariant B (ryc. 2:7–9). Podtyp 2 tworzą bransolety z końcami zwieńczonymi mniej lub bardziej wyodrębnionym owalnym zgrubieniem (ryc. 3). Obręcz zabytków wykonana jest z gładkiego drutu o okrągłym, lub rzadziej owalnym przekroju. Okazy zakwalifikowane do niniejszego podtypu posiadają otwarty obwód. Sporadycznie spotykane są również egzemplarze ze stykającymi się lub zachodzącymi na siebie końcami. Podtyp 3 grupuje okazy z końcami zwieńczonymi mniej lub bardziej wyodrębnionym zgrubieniem zbliżonym do stożka (ryc. 4–6). Bransolety zakwalifikowane do niniejszej kategorii wykonane są tylko z gładkiego drutu o okrągłym lub rzadziej owalnym przekroju. Najczęściej posiadają one otwarty obwód, chociaż sporadycznie spotykane są egzemplarze z lekko stykającymi się lub zachodzącymi na siebie końcami. W analizowanej grupie materiałów najstarsze tego typu formy datowane są na koniec I w. przed Chr. – początek I w. po Chr. W tym okresie omawiane zabytki obecne są przede wszystkim w charakterystycznych dla obrzędowości funeralnej kultury późnoscytyjskiej grobach zbiorowych. Najwięcej tego typu form pochodzi z grobów datowanych na I–II w. po Chr. (ryc. 7), a ich liczba diametralnie maleje wraz z końcem II – początkiem III w. po Chr. Wydaje się, że analizowane bransolety powstały w oparciu o archaiczne wzory, jakie dotarły na Krym z obszaru południowej Tracji (V.G. Petrenko 1978, s. 52). Ich zróżnicowanie oraz liczebność pozwala przypuszczać, że podobnie jak w przypadku analogicznych zabytków pochodzących z sąsiednich obszarów (ryc. 8, 9) omawiane formy mogły być produkowane lokalnie. W przypadku źródeł umożliwiających określenie płci zmarłego, najwięcej omawianych bransolet pochodzi z obiektów, w których materiał kostny oraz inwentarz pozwala stwierdzić, że w grobie pochowana jest kobieta lub dziecko. Natomiast wśród mężczyzn opracowywane zabytki nie cieszyły się dużą popularnością. Analizowane formy noszone były na rękach, przy czym w obiektach funeralnych najczęściej rejestrowana jest prawostronna lokalizacja zabytku. Warto również podkreślić, że w pochówkach dzieci bardzo często spotykane są bransolety z zakończeniami zwieńczonymi zgrubieniem, których gabaryty pozwalają domniemywać, że pierwotnie należały do dorosłych (ryc. 10).