The technology of LBK ceramics in eastern Romania

The paper shows selected aspects of the technology of ceramic production within the Linear Pottery culture (LBK) in eastern Romania. The authors present the results of mineralogical and petrographic analyses which have covered 23 ceramic samples from that area. Together with the analysis of 6 samples from the neighbouring Republic of Moldova, the research has provided the basis for more general conclusions concerning prehistory. The results of the analysis of ceramics technology clearly indicate the NW genesis of LBK in the territory of Romanian Moldova. They also support the thesis that local settlement agglomerations should be dated not only to the music-note phase of this culture but also to the period contemporary with the Želiezovce phase, despite the lack of ceramics in this style on this area.

Artykuł przedstawia wybrane aspekty technologii produkcji ceramiki kultury ceramiki wstęgowej rytej (KCWR) we wschodniej Rumunii. Autorzy koncentrują się na mineralogicznych i petrograficznych kompozycjach mas ceramicznych używanych do produkcji ceramiki. Są to pierwsze analizy tego typu dotyczące ceramiki KCWR z omawianego obszaru. W skrotowej, tabelarycznej formie zostały już one opublikowane (S. Kadrow, A. Rauba-Bukowska 2017a, tabela 1–2). Niniejszy artykuł udostępnia te analizy szczegołowo z uwzględnieniem kompletnego opisu badanych probek, zastosowanych metod i uzyskanych rezultatow. Odnosi się też do wynikow analogicznych badań probek ceramiki z terenu Republiki Mołdawii (S. Kadrow, A. Rauba-Bukowska, S. Ţerna 2017). Wszystkie wymienione analizy zostały zrealizowane w ramach grantu NCN 2013/09/B/HS3/03334. Pomimo tego, że stanowiska KCWR odkrywano w Rumunii już w okresie międzywojennym, to kultura ta do dzisiaj pozostaje poza głownym sektorem zainteresowań badaczy z tego kraju. Materiały KCWR pochodzą ze stanowisk wielokulturowych, ktorych eksploratorzy skupiali się głownie na pozostałościach kultury Precucuteni. Jedna z nielicznych prac syntetycznych poświęcona jest chronologii względnej KCWR we wschodniej Rumunii (J. Braungart 2014, s. 9–42). Analizom poddano 23 probki ceramiki z pięciu stanowisk KCWR z dorzecza Prutu i Seretu (Mołdawia) oraz jednego stanowiska z Siedmiogrodu (ryc. 1). Są to następujące stanowiska: Olteni – „piaskownia”, stan. B (Siedmogrod) oraz Mihoveni – „Cahla Morii”, Tarpești – „Rapa lui Bodai”, Traian – „Dealul Fantanilor”, Isaiia – „Balta Popii” i stanowisko Preutești (ryc. 2–6). Z wszystkich probek ceramicznych wykonano cienkie szlify do obserwacji pod mikroskopem polaryzacyjnym Nikon Eclipse LV100N POL. Za pomocą punktowej, ilościowej analizy mikroskopowej określono procentowy udział takich składnikow jak: minerały ilaste, kwarc, skalenie potasowe, plagioklazy, muskowit, biotyt, minerały ciężkie, ziarna skał osadowych, magmowych i metamorficznych, szamot i materiał organiczny. Dodatkowo wykonano analizę granulometryczną, polegającą na pomiarze średnicy ziaren w przedziałach: 0,002–0,02 mm, 0,02–0,05 mm, 0,05–0,1 mm, 0,1–0,2 mm, 0,2–0,5 mm, 0,5–1 mm, 1–2 mm i ∅ > 2 mm. Analizy statystyczne wykonano przy użyciu program MATLAB R2007b. W trakcie rozwoju KCWR rytm wewnętrznych przemian w Małopolsce był podobny do południowo-zachodniej Słowacji. Jednak na terenach położonych na wschod od łuku Karpat ewolucja ta przebiegała inaczej. Wszystkie tamtejsze zespoły ceramiczne reprezentują tylko fazę nutową (II). Nie zanotowano tam klasycznych materiałow fazy żeliezowskiej (III; por. J.K. Kozłowski 1985). Ceramika KCWR ze wschodniej Rumunii i z sąsiedniej Republiki Mołdawii pod względem technologicznym rożni się od ceramiki poźnej fazy kultury Starčevo-Criș, od ceramiki grupy Pișcolt kultury wschodniej ceramiki linearnej oraz od ceramiki postlinearnej grupy Iclod (wszystkie z terenu połnocno-zachodniej Rumunii; por. S. Kadrow, A. Rauba- -Bukowska 2017a, tabela 2; S. Kadrow, A. Rauba-Bukowska 2017b, tabela 29.1). Jednakże przypomina ona ceramikę KCWR z I i II fazy tej kultury na stan. 10-11 w Targowisku oraz z fazy III w Rozborzu na stan. 42 (A. Rauba-Bukowska 2014). Technologiczne cechy ceramiki KCWR z Małopolski oraz ze wschodniej Rumunii i z Republiki Mołdawii poddano hierarchicznej analizie klusterowej (ryc. 32). W rezultacie można stwierdzić bliskie podobieństwo ceramiki z wyżej wymienionych obszarow. Dendrogram potwierdza tezę, że obszary na wschod od łuku Karpat zostały zasiedlone przez ludność KCWR zamieszkującą Małopolskę, od początku fazy nutowej J.K. Kozłowski 1985; O.V. Larina 1999; O.V. Larina, V.A. Dergachev 2017, s. 9–22). Bliskie podobieństwa części ceramiki KCWR ze wschodniej Rumunii do zespołow żeliezowskich z Małopolski, pomimo braku powiązań stylistycznych, świadczą, że jej rozwoj na wschod od Karpat nie ograniczał się tylko do fazy nutowej (II), lecz kontynuował się także wspołcześnie do fazy żeliezowskiej (III; por. J.K. Kozłowski 1985).