Poradnictwo w dyskursie interdyscyplinarnym

Rozwój poradnictwa, a wraz z nim wzrost znaczenia działalności poradniczej i jej profesjonalizacja stały się przedmiotem refleksji naukowej w XX wieku (por. McLeod 2003; Brech 2001; Kargulowa 2007; Bilon 2010). Ponieważ nastąpiła swoista ekspansja praktyki poradniczej, w ślad za tym zaczęto prowadzić badania naukowe nad jej formami i skutecznością. W związku z podejmowanymi przez naukowców próbami wykorzystywania różnorodnych koncepcji teoretycznych i metodologicznych A. Kargulowa podkreśliła, że „obecny kształt poradoznawstwa, jako zróżnicowanego zbioru opisów, wyjaśnień i zarysów teorii, najlepiej oddają metafory kolażu, puzzli lub podróży” (Kargulowa 2009: 11). Mając na uwadze wielość ujęć i znaczenie poradnictwa, podjęto próbę rozważań nad działaniami składającymi się na ten zakres społecznej aktywności. Przyjęto perspektywę interdyscyplinarną, odnosząc się do teorii i praktyki. Autorzy artykułów reprezentują różne dyscypliny naukowe: socjologię, pedagogikę, prawo, nauki medyczne, a także rozwijający się w naszym kraju kierunek praca socjalna. Pierwszą część monografii poświęcono poradnictwu specjalistycznemu, medycznemu i mediacjom rodzinnym. Współczesne poradnictwo rodzinne podlega różnicowaniu w zależności m.in. od problemów oraz beneficjentów. W ten zakres rozważań wpisuje się tekst pt. Asystentura rodzinna jako istotny komponent współczesnego poradnictwa rodzinnego. Celem artykułu Małgorzaty Dudy i Katarzyny Wojtanowicz jest ukazanie znaczenia asystentury rodzinnej w sytuacjach doświadczanych kryzysów rodzinnych. Artykuł Agnieszki Kozdroń zatytułowany Komunikacja i współpraca z systemem rodzinnym dziecka zagrożonego niepełnosprawnością zwraca uwagę na konieczność zmian w relacji między specjalistą a rodzicami dziecka zagrożonego niepełnosprawnością. Artykuł został przygotowany z wykorzystaniem doświadczeń rodzin z dziećmi zagrożonymi niepełnosprawnością. Zdaniem autorki organizacja spotkania, sposób formułowania komunikatów, zaangażowanie emocjonalne specjalisty determinują kierunek ich działań. Marta Czechowska-Bieluga i Barbara Sordyl-Lipnicka w tekście pt. Funkcjonowanie dzieci emigrantów z perspektywy specjalistycznego poradnictwa rodzinnego podkreśliły, że dzieci, które doświadczają skutków migracji zarobkowej, żyją w specyficznych warunkach wychowawczych. W badaniach posłużyły się metodą sondażu diagnostycznego, wykorzystując inwentarz „Profil Rodziny” Zbigniewa Gasia. Celem badań było określenie pozytywnych i negatywnych wymiarów funkcjonowania systemu rodzinnego z punktu widzenia dzieci. Analizom poddano spójność, adaptacyjność, poczucie wzajemnego zrozumienia, poziom trudności rozwojowych oraz dezintegracji rodzinnej. Wyniki badań pozwalają sądzić, że pomimo wielości inspiracji pomocowych w tym w zakresie specjalistycznego poradnictwa rodzinnego wskazane jest stałe diagnozowanie rodzin doświadczających migracji. Istotne jest także monitorowanie przebiegu skierowanego do nich poradnictwa. Marta Mikołajczyk w artykule pt. Poradnictwo i pomoc dla osób współuzależnionych zaprezentowała treść pojęcia współuzależnienia, jego uwarunkowania, symptomy i fazy. Omówiła zakres pomocy i poradnictwa ukierunkowanego do osób żyjących w rodzinie z osobą uzależnioną. Przedstawione treści odnoszą się do choroby alkoholowej, należy jednak zaznaczyć, że mogą dotyczyć również innych uzależnień, także behawioralnych. Celem artykułu Martyny Kawińskiej na temat Poradnictwo i wsparcie osób starszych wobec idei aktywnego starzenia się jest wskazanie wartości wynikających z przygotowania się do aktywnego starzenia się poprzez wykorzystanie praktycznego narzędzia w postaci poradnictwa dla seniorów i osób w wieku okołoemerytalnym. Przedstawione rozważania mają charakter teoretyczny, ich podstawą jest literatura przedmiotu i opracowania statystyczne. Główny wniosek płynący z opracowania to przekonanie, że współcześni seniorzy nie są odpowiednio przygotowani do zmian wynikających ze starzenia się, przez co zdecydowana większość przeżywa swoją starość biernie. Realną szansą na zmianę takiej postawy powinna być edukacja i poradnictwo. Beata Szluz w rozważaniach zatytułowanych „Zaradni czy bezradni?” – poradnictwo specjalistyczne dla opiekunów rodzinnych osób z chorobą Alzheimera podkreśliła, że opieka nad osobą z chorobą Alzheimera jest nie tylko wyczerpująca fizycznie i psychicznie, ale także kosztowna. Problem ten nabiera szczególnego znaczenia wobec procesu starzenia się społeczeństw i systematycznie zwiększającej się liczby osób chorych. Sprawowanie opieki nad osobą z chorobą Alzheimera stwarza wysokie ryzyko obniżenia jakości życia – przede wszystkim opiekunów rodzinnych silnie związanych emocjonalnie z chorym. W artykule podjęto próbę ukazania problemów oraz poradnictwa specjalistycznego dla opiekunów. Zdaniem Katarzyny Błaszczuk poradnictwo medyczne obejmuje wszelką działalność edukacyjną prowadzoną przez pracowników ochrony zdrowia, która ma na celu promocję zdrowego stylu życia i utrzymywanie potencjału zdrowia na optymalnym poziomie. W artykule pt. Poradnictwo medyczne w chorobach o niepomyślnym rokowaniu przedstawiono wybrane metody i formy poradnictwa medycznego w chorobach przewlekłych, w których występują powikłania prowadzące do wielu dysfunkcji narządów i tkanek organizmu pacjenta, oraz w chorobach degeneracyjnych wieku geriatrycznego i chorobach nowotworowych. Maryana Mykolaychuk wspólnie z Iryną Myshchyshyn przygotowały artykuł noszący tytuł Poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne przy cerkwiach na Ukrainie: rozwój, właściwości, skuteczność. Przedstawiły doświadczenia z tworzenia i rozwijania poradni psychologiczno-pedagogicznych przy greckokatolickich cerkwiach na Ukrainie (na przykładzie miasta Lwowa). Porównanie poradnictwa socjalnego w Polsce na Ukrainie stało się z kolei tematem artykułu Iryny Drozd. Kolejne dwa artykuły: Anna Szluz i Izabeli Bentkowskiej-Furman, zostały poświęcone nieodpłatnej pomocy prawnej w Polsce. W Polsce porady prawnicze są kosztowne, co skutkuje tym, że wielu obywateli naszego kraju nie stać na to, aby z nich korzystać. Wykluczenie prawne w tym zakresie ma charakter wykluczenia społecznego. Zjawisko deprywacji prawnej obywateli dotyka najsłabsze społecznie i ekonomicznie grupy społeczne. Można więc mówić – nawiązując do teorii Roberta Mertona – o tzw. efekcie św. Mateusza. Osoby będące w trudnej sytuacji często mają większą liczbę problemów, w tym takich, które są trudne do rozwiązania. Osoby takie mają też zwykle mniejsze możliwości, aby je rozwiązać, co powoduje, że są bardziej narażone na ich negatywne następstwa (Bezpłatne poradnictwo prawne i obywatelskie – analiza danych zastanych 2012: 6). Artykuł Beaty Jamrógiewicz pt. Mediacje rodzinne jako alternatywna forma rozwiązywania konfliktu ma na celu przybliżenie zagadnienia mediacji rodzinnych, czyli metody, która może zapobiegać eskalacji problemu, pozwoli jej uczestnikom określić kwestie sporne, zmniejszyć bariery komunikacyjne, opracować propozycje rozwiązań i – jeśli taka jest ich wola – zawrzeć wzajemnie satysfakcjonujące porozumienie. Mediacje rodzinne, nawet jeśli nie gwarantują rozwiązania sporu, to z pewnością uczą wzajemnego szacunku oraz respektowania nie tylko swoich praw, lecz także uprawnień innych osób. Druga część książki poświęcona została poradnictwu zawodowemu. Otwiera ją artykuł Jolanty Lenart zatytułowany Od poradnictwa dyrektywnego do poradnictwa dialogowego. Przemiany polskiego poradnictwa zawodowego. Autorka prezentuje przemiany polskiego poradnictwa zawodowego od okresu międzywojennego do czasów współczesnych. J. Lenart przybliżyła modele i koncepcje poradnictwa zawodowego, zmieniające się wraz z przemianami społecznymi, gospodarczymi i politycznymi w Polsce. W artykule ukazała także problemy, które na różnych etapach rozwoju i funkcjonowania poradnictwa zawodowego uniemożliwiały jego pełne wykorzystanie w procesie wspierania rozwoju zawodowego młodego człowieka i w podejmowaniu przez niego decyzji edukacyjno-zawodowych. Agnieszka Belcer zwróciła uwagę na uwarunkowania kariery zawodowej człowieka, która zdaniem autorki zależy od prawidłowych wyborów dokonanych już na początku edukacji szkolnej. W związku z tym działania poradnicze w szkolnictwie są szczególnie ważne i mają decydujące znaczenie w kształtowaniu przyszłej kariery edukacyjno-zawodowej, co więcej – są warunkiem późniejszego sukcesu na rynku pracy. Artykuł ukazuje istotę doradztwa zawodowego, jako procesu towarzyszenia uczniom w podejmowaniu decyzji związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu. Z kolei Katarzyna KutekSładek przedstawiła Wyzwania poradnictwa zawodowego dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami w kontekście zmian na rynku pracy. Pokazanie w niniejszej książce wybranych teoretycznych ujęć poradnictwa, zarysowanie jego wielowymiarowości, specyfiki, a także zobrazowanie egzemplifikacji rozwiązań ma w zamierzeniu autorów tekstów stanowić inspirację do dalszych poszukiwań naukowych oraz stać się podstawą do aplikowania płynących z nich wniosków do praktyki. Mamy nadzieję, że monografia zainteresuje socjologów, pedagogów, prawników czy pracowników socjalnych, którzy prowadząc badania i poszukując pomocnych rozwiązań, włączą się w dalszą dyskusję na temat poradnictwa.