Społeczność żydowska w Bieszczadach w latach 1918-1939 i jej losy podczas II wojny światowej

Przystępując do analizy życia społeczności żydowskiej w Bieszczadach, założeniem autorki stało się ukazanie specyfiki społecznej, gospodarczej, politycznej, kulturalno-oświatowej i religijnej tej ludności. Rozprawa jest również próbą odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób specyfika wielokulturowego i zarazem prowincjonalnego środowiska oddziaływała na dynamikę i charakter procesu integrowania się zamieszkujących tam Żydów na powyższych płaszczyznach aktywności. Rezultaty badań zawarte w niniejszej rozprawie zakresem chronologicznym objęły okres od 1918 r. do końca dwudziestolecia międzywojennego oraz analizę losów bieszczadzkich Żydów podczas II wojny światowej. Zakres terytorialny objął zaś teren Bieszczadów, znajdujący się obecnie w obrębie państwa polskiego. Praca pod względem rzeczowym ukazuje kształtowanie się zaludnienia i rozmieszczenie terytorialne Żydów oraz ich aktywność w rolnictwie, przemyśle, rzemiośle, handlu, organizacjach społecznogospodarczych i zawodowych oraz w rozwoju spółdzielczości. Przedstawia formy ich współdziałania w organizacjach politycznych i samorządach, jak również rozwój ich życia kulturalnego i oświatowego. W rozprawie ukazano także problematykę żydowskich gmin wyznaniowych przez analizę ich podstaw prawnych i struktur funkcjonowania, sytuacji ekonomicznej i personalnej oraz przez pryzmat rywalizacji o kierownictwo w gminach. Badaniu poddane zostały podstawowe sfery działalności gminnej, jakimi była religia i dobroczynność. W rozprawie przeanalizowano również losy Żydów bieszczadzkich podczas II wojny światowej, na podstawie ogólnej ich sytuacji na początku wojny, włączając w nią kwestię wypędzeń tej ludności do radzieckiej strefy okupacyjnej, analizując akty terroru, represje i pierwsze mordy, aż do masowych eksterminacji, ze szczególnym uwzględnieniem obozu pracy w Zasławiu. Analiza przedstawionych zagadnień, skłania do sformułowania naczelnej tezy, że pomimo postępującego w okresie międzywojennym regresu gospodarczego i zubożenia ludności, Żydzi wypracowali znaczny dorobek intelektualny i gospodarczy stanowiący integralne elementy kultury polskiej i ukraińskiej, uzupełniający swoim niepowtarzalnym kolorytem wspólną przeszłość tych narodów na ziemi, z której w czasie II wojny światowej, egzystencja Żydów została definitywnie wyparta.

The aim of the author carrying out the analysis of the Jewish community in the Bieszczady mountains was to present the social, economic, political, cultural and educational and religious characteristics of this population. The dissertation is also an attempt at a response to the question, how did the specific of the multicultural and, at the same time, provincial environment of Bieszczady affect the dynamics and the nature of the integration process of Jews living there, in the abovementioned fields of activity. The results of the research contained in this dissertation cover the period from regaining independence by Poland in 1918 to the end of the interwar period 1939 and it comprises also the analysis of the histories of the Jewish population in Bieszczady during the Second World War. The territorial scope of this dissertation covers the Bieszczady area now belonging to Poland. As far as the subject of the research is concerned, the dissertation presents essential issues of activities of the Jewish population, as well as the participation of the Jewish population in agricultural, industrial, craft and commercial sectors, in social-economic and professional associations as well as in the development of cooperatives. Forms of their cooperation in political organizations and local governments have been presented here, as well as the development of the cultural and educational life. The dissertation presents also the issues of Jewish religious communities by analysing their legal basis and organizational structures, the economic and personal situation as well as in view of the competition for leadership at municipalities. The analysis comprises also the essential areas of municipal activities, such as religion and charity. The analysis contains also an analysis of the stories of Bieszczady Jews during the Second World War, basing on their general situation at the beginning of the war, including the problem of this population’s expulsion to the Soviet zone of occupation, the analysis of acts of terror, repressions and the first acts of killing, to the mass exterminations, with special regard to the forced labour camp in Zasław. The presented analysis leads to the formulation of the fundamental thesis that in spite of the increasing economic downturn during the interwar period and the impoverishment of the Jewish population, Jews have made significant intellectual and economic achievements, constituting integral parts of the Polish and Ukrainian culture, and contributed with their uniqueness to the common history of nations living in this area, of which their existence of Jews has been definitively cast out during the Second World War.