Źródła krzemienne z wczesnej epoki brązu w świetle analizy traseologicznej wybranych materiałów z obszaru Małopolski

Głównym zamierzeniem rozprawy była próba zdefiniowania gospodarczej roli wytworów krzemiennych, stanowiących istotny element ogółu zabytków wczesnobrązowych odkrywanych na małopolskich obszarach lessowych. Nadmieniony cel postanowiono osiągnąć poprzez zastosowanie metody traseologicznej, co w efekcie prowadzić miało do określenia funkcji analizowanych artefaktów. Poczynione obserwacje mikroskopowe – wsparte rezultatami testów eksperymentalnych, jak też danymi zaczerpniętymi z etnografii – pozwoliły na interpretację trybu i zakresu wykorzystywania wyrobów z krzemienia przez społeczności rolniczo-hodowlane zamieszkujące tereny dzisiejszej Małopolski we wczesnym okresie epoki brązu. W dysertacji podjęto również starania zmierzające do zgłębienia i zrozumienia fenomenu dychotomiczności technologicznej narzędzi – zaznaczającej się wyjątkowo wyraźnie w europejskich inwentarzach poneolitycznych, nie wyłączając znalezisk rejestrowanych w strefie małopolskich lessów. W toku podjętych studiów dostrzeżono, iż makrolityczne przedmioty bifacjalne charakteryzujące się ogromnym kunsztem wykonania – w szczególności zaś noże sierpowate – różnią się od typowych, okazjonalnie wytwarzanych przedmiotów z osad nie tylko pod względem technologicznym, lecz także funkcjonalnym. Wykazano, iż nadmienione rodzaje zabytków dwustronnych użytkowane były w przebiegu prac o charakterze sezonowym: przede wszystkim podczas żniw, ale również – jak się wydaje – w trakcie czynności budowlanych i (lub) związanych z orką. Znaczenie gospodarcze prostych form odłupkowych – dominujących liczebnie w materiałach datowanych na wczesną epokę brązu – było jedynie doraźne i ograniczało się do wykonywania narzędziami pojedynczych, codziennych zadań. Patrząc na oba trendy uwidaczniające się w wytwórczości krzemiennej populacji wczesnobrązowych, uznano, iż narzucająca się interpretacyjnie dwukierunkowość mogła stanowić w istocie rodzaj utylitarnej „hybrydy”, zapewniającej sprawne funkcjonowanie ówczesnego systemu ekonomicznego. Na koniec, w związku z ustaleniami wynikającymi z pracy, usiłowano odtworzyć technologiczno-funkcjonalne biografie makrolitycznych noży sierpowatych, bacząc przy tym na możliwie precyzyjne odczytanie zarówno etapów produkcyjnych tych narzędzi, jak i poszczególnych stadiów ich używania oraz napraw. Dysertację podzielono na siedem rozdziałów, z których znaczna część zawiera rozważania natury metodycznej, a także dyskusje dotyczące możliwości doboru najodpowiedniejszych źródeł do badań. Mikroanalizę materiałów oraz ich interpretację ujęto w dwóch ostatnich częściach pracy.

This dissertation is an attempt to define the economic role of flints, which are an important element of the total number of Early Bronze Age artefacts discovered on the loess areas of Lesser Poland. The above-mentioned purpose was to be achieved by using the traceological method, which was supposed to lead to the functional identification of the analysed implements. The undertaken microscopic observations – supported by experimental tests as well as by ethnographic data – allowed the interpretation of behaviour of agricultural communities inhabiting the area of Lesser Poland in the Early Bronze Age. In connection with this issue, the mode and scope of using flint have been examined. The present study is also aimed at exploring and understanding the phenomenon of technological dualism observed with tools. This specific dichotomy can be seen particularly clearly in European post-Neolithic chipped flint inventories, including the finds recorded in the loess area of Lesser Poland. In the course of the study it has been recognised that macrolithic bifacial items characterised by enormous craftsmanship – especially sickles – differ from typical, occasionally produced ones from settlements not only technologically, but also functionally. It has been demonstrated that the aforeaforementioned bifacial artefacts were used in connection with seasonal work: mainly while harvesting, but also – as it seems – during building tasks and/or plowing activities. The economic significance of simple flake forms – numerically dominant in materials dating back to the Early Bronze Age – was only temporary and limited to the use of tools for single and everyday tasks. Looking at the two trends evident in flint technology of Early Bronze Age communities, it has been concluded that this dichotomy could constitute a utilitarian kind of "hybrid", ensuring the efficient functioning of the economic system of that time. Finally, this research aims to reconstruct the technological and functional biographies of macrolithical sickles, with particular attention paid to the most accurate identification possible of both the production stages of these tools and the various phases of their use and repairs. The dissertation is divided into seven chapters, most of which contain methodological considerations as well as discussions on the possibility of selection of the most appropriate artefacts for the research presented here. Use-wear analysis of chipped flint materials and their interpretation are included in the last two parts of the work.