Tytułowy problem staram się omówić, odwołując się do literatury pamiętnikarskiej pochodzącej głównie z drugiej połowy XIX i początku XX w. Dlatego moje rozważania naukowe odnoszą się zasadniczo do tego okresu. W artykule najpierw ukazuję stosunek chłopów do oświaty elementarnej i tworzenia w ich wsiach szkół. Trzeba zaznaczyć, że w poszczególnych miejscowościach istniały w tym względzie znaczne różnice. Podkreśliłem przy tym, że stopień oddziaływania szkół elementarnych na poziom edukacji ludności wiejskiej nie był zbyt duży. Drugim wątkiem artykułu jest ocena pozycji społecznej nauczycieli wiejskich. Także w tym przypadku należy uznać, że nie była ona jednolita. Zależała od konkretnej społeczności chłopskiej oraz osoby nauczyciela.

I am attempting to discuss the title issue on the basis of memoirs literature mainly from the second half of the 19th century and the beginning of the 20th century. That is why my scientific deliberations refer basically to this period. In this article I first show the peasants’ attitude towards elementary education and establishing schools in their villages. It should be noted that it was different depending on the village. I also emphasized that the impact of elementary schools on the level of education of rural communities was rather low. The second element of the article was the evaluation of the social position of rural teachers. Also in this respect one should conclude that it was not great. It depended on a specific peasant community and the personal qualities of the teacher.