Galicja. Studia i materiały
URI dla tego Zbioru
Potrzeba wydawania rocznika poświęconego dziejom Galicji została zasygnalizowana już w wiosną 2009 r., kiedy w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego rozpoczął swe prace Międzynarodowy Zespół Badawczy „Galicja 1772-1918”. Efektem prac Zespołu skupiającego historyków z Austrii, Czech, Polski, Słowacji, Ukrainy i Węgier było sześć międzynarodowych konferencji zorganizowanych w Rzeszowie, Przemyślu, Poznaniu i Lwowie, których pokłosiem są m.in.: „Galicja 1772-1918. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań”, red. A. Kawalec, W. Wierzbieniec, L. Zaszkilniak, t. 1-3, Rzeszów 2011; „Galicja a powstanie styczniowe”, red. M. Hoszowska, A. Kawalec, L. Zaszkilniak, Warszawa-Rzeszów 2013; „Galicyjskie drogi i bezdroża: studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania”, red. J. Kamińska-Kwak, Rzeszów 2013; „Życie codzienne, gospodarka, kultura i społeczeństwo polskie w latach 1772–1918. Rozprawy z dziejów ziem polskich w okresie zaborów”, red. W. Łazuga i D. Szymczak, Poznań 2015; „Między polityką, historią a pamięcią historyczną. Studia z dziejów Polski okresu porozbiorowego”, red. W. Łazuga i S. Paczos, Poznań 2015; „Kobieta w Galicji. Nowoczesność i tradycja”, seria: Galicja i jej dziedzictwo, red. J. Kamińska-Kwak, S. Kozak, D. Opaliński, (w druku Rzeszów 2016).
Działy pisma:
• Rozprawy i artykuły
• Źródła i materiały
• Recenzje, omówienia
• Bibliografia Galicji
• Kronika/sprawozdania
Przeglądaj
Przeglądanie Galicja. Studia i materiały według Tytuł
Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 245
Wyniki na stronie
Opcje sortowania
- PozycjaA contribution to the demographic characteristic of people who received the right of belonging to a gmina at the beginning of the 20th century (as illustrated by the cases of Lviv and Cracow)(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020) Rejman, SabinaThe article was based on the statistical data from “Wiadomości Statystyczne o Mieście Lwów” and “Statystyka Miasta Krakowa”. These sources can provide conclusions about groups which undertook migration, most often an internal one within the Austro-Hungarian Monarchy. The analysis of statistical data suggests that Cracow was a city more open to admitting migrants to its gmina and admitted them more than Lviv. Both cities preferred men, middle-aged or older, married couples, with means of support, Austrian citizens from Galicia. Cracow made more exceptions to this rule by admitting people from other countries of the Monarchy and foreigners. The Lviv councillors’ preferences were more conservative; however, in this city they decided voluntarily, while in Cracow, most people were admitted on the basis of the prescription of the right of belonging.
- Pozycja„A najprzód Najwyższemu Stwórcy za wszystkie dobrodziejstwa składam dzięki...” Duchowieństwo eparchii przemyskiej wobec Boga i religii w świetle testamentów 1817–1827(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Lecyk, WilliamArtykuł odnosi się do religijności duchowieństwa greckokatolickiego z terenu eparchii przemyskiej. Analizę oparto na testamentach duchownych z lat 1817–1827 z zasobu Archiwum Państwowego w Przemyślu. Elementy religijne występują najczęściej w formie inwokacji dewocyjnej, krótkiej refleksji, będącej pozostałością staropolskiej arengi, w dyspozycjach pogrzebowych oraz w postaci motywu „sądu boskiego” i błogosławieństwa. Analiza wykazała, że wspomniane elementy nie są powszechne w badanych testamentach, a treść z reguły ograniczona. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie, jakie są powody tego zjawiska oraz co analizowane testamenty przekazują na temat religijności tej grupy społecznej.
- Pozycja„Aby czynić i działać społecznie, potrzeba wprzód znać drogi i cele, mieć obrachunki i programy”. O różnych płaszczyznach działalności ormiańskiego arcybiskupa Józefa Teodorowicza(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Załęczny, JolantaArtykuł koncentruje się na działalności społecznej arcybiskupa Józefa Teodorowicza (1864–1938). W latach 1902–1914 był posłem Sejmu Krajowego, członkiem Rady Szkolnej Krajowej, zasiadał w Izbie Panów w Wiedniu (1914–1918). W odrodzonej Polsce był posłem (1919–1922), a potem senatorem (1922–1923). Dużą wagę przykładał do edukacji młodego pokolenia. Był mocno zaangażowany w szerzenie oświaty. Występował w obronie prawa dzieci i młodzieży do nauczanie po polsku w każdym z trzech zaborów. Dostrzegał potrzebę kształcenia kobiet, zabiegał o szerzenie oświaty na wsi. Szczególnie dużo uwagi poświęcał sprawom wychowania w szkole i rodzinie. Patronował powstawaniu nowych szkół i organizacji.
- PozycjaActivities of the Association of the Ladies of Charity of St. Vincent de Paul in Kraków during World War I(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Włodyka, AleksandraAssociations of the Ladies of Charity of St Vincent de Paul were established in the Polish lands in the 1850s. One of the first association was founded in Kraków. The aim of this article is to present the activities of the Ladies of Charity and the Steward Maids [Panny Ekonomki] in the years before and during World War I. The members of the association provided the sick poor with emergency care such as making bandages or providing food and other daily necessities. In addition to material assistance, great emphasis was also placed on the religious aspect of the wards’ lives. From the beginning of the 20th century, the Steward Maids concentrated on their work in the infirmary and, during the war, on organising nursing courses.
- PozycjaAdam Redzik, Roman Duda, Marian Mudryj, Łukasz Tomasz Sroka, Wanda Wojtkiewicz-Rok, Józef Wołczański, Andrzej Kajetan Wróblewski, „Akademia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie”, całość zredagował, wstępem i zakończeniem opatrzył Adam Redzik, Kraków 2015, ss. 1302.(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016) Sierżęga, Paweł
- PozycjaAdam Świątek, „Gente Rutheni, natione Poloni. Z dziejów Rusinów narodowości polskiej w Galicji”, Kraków 2014, ss. 510(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2015) Hoff, Jadwiga
- PozycjaAndrzej Zwoliński, „Lwowskie okruchy historii”, Wydawnictwo AA, Kraków 2018, 256 ss.(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2019) Olechowski, Piotr
- PozycjaArchitektura galicyjskich dworców kolejowych (na wybranych przykładach drugorzędnych linii kolejowych)(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020) Stojak, GrażynaW artykule zajęto się przemianami, jakie zachodziły w architekturze drugorzędnych stacji kolejowych na obecnym Podkarpaciu, m.in.: w Rozwadowie, Tarnobrzegu, Mielcu, Zbydniowie, Nadbrzeziu, Nisku, Strzyżowie, Czudcu, Boguchwale. Badaniami objęto dworce na liniach: Dębica – Nadbrzezie z odnogą do Rozwadowa, a także Jasło – Rzeszów. Na podstawie analizy planów została scharakteryzowana m.in. struktura przestrzenna poczekalni, pomieszczeń restauracyjno-barowych dla podróżnych, kas, mieszkań pracowniczych. Podjęto próbę nakreślenia przekształceń wnętrz stacji kolejowych pod kątem ich funkcji użytkowych. Na przykładzie stacji w Rozwadowie zaprezentowano m.in. plany budowy łaźni natryskowych dla wycofującego się wojska z frontu w 1916 r. W tekście zajęto się również próbą ukazania ekonomicznego znaczenia tzw. linii gospodarczych dla rozwoju obecnego Podkarpacia i warunków podróżowania koleją po liniach drugorzędnych.
- PozycjaArtysta w drodze. Wędrówki muzyka Stanisława Bursy nie tylko po Galicji z przełomu XIX i XX wieku(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020) Fink, KingaStanisław Bursa (1865–1947) reprezentował typ XIX-wiecznego artysty wszechstronnego, znanego jako śpiewak (tenor), dyrygent, kompozytor i pedagog. Równolegle budował swoją karierę urzędniczą (pracownik Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie). Życie Bursy do 1914 r. naznaczone było doświadczeniem podróży i ciągłą zmianą miejsca zamieszkania. Przemieszczał się po Galicji jako urzędnik asekuracyjny, odbywał podróże edukacyjne, wyjeżdżał w celach leczniczych, odwiedzał liczną rodzinę. Regularne wędrówki artystyczne po Galicji i terenach zaboru pruskiego oraz Śląska, podejmowane od pierwszej dekady XX w., stwarzały też możliwość dodatkowego zarobkowania. W niniejszym opracowaniu autorka koncentruje się na zagadnieniu mobilności i jej wpływie na przebieg kariery artystycznej nie tylko z punktu widzenia migracji wewnętrznej, ale także mobilności w rozumieniu zdolności do działania na wielorakich polach w sferze zawodowej.
- PozycjaBazy danych w opracowywaniu galicyjskich ksiąg metrykalnych(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Ziobro, Wojciech; Waśko, RadosławW artykule poruszone zostały kwestie związane z dostępnością, rozproszeniem i stanem zachowania galicyjskich ksiąg metrykalnych, które – wydawać by się mogło – stanowią obecnie główny problem, z jakim zetknąć się może badacz chcący zająć się tym źródłem. Nie bez znaczenia jest również masowy charakter metrykaliów, co z jednej strony stanowi o ich walorze, z drugiej zaś utrudnia pełne wykorzystanie potencjału informacyjnego. To właśnie tej kwestii poświęcona została dalsza część artykułu, gdzie autorzy przedstawiają własną propozycję zmierzenia się z tym problemem, prezentując przygotowany przez siebie zbiór gotowych baz danych „Galicyjskie księgi metrykalne”, który poprzez zaprojektowane formularze, gotowe kwerendy i szereg ułatwiających pracę funkcji ma za zadanie usprawnić i przyśpieszyć badania nad naturalnym ruchem ludności prowadzone z wykorzystaniem tego cieszącego się dużym zainteresowaniem źródła.
- PozycjaBenedykta Dybowskiego program odrodzenia ludzkości(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022-12) Słoniowska, AnnaBenedykt Dybowski, badacz Bajkału i Kamczatki, mniej znany jest z działalności pedagogicznej i filozoficznej. Przedmiotem niniejszego artykułu jest okres lwowski jego twórczości, trwający od 1884 r. aż do śmierci. Na uwagę zasługują m.in. jego progresywne poglądy na temat roli kobiet w społeczeństwie, nowatorskie postulaty wprowadzenia zunifikowanego, międzynarodowego języka oraz ujednolicenia religii, a także propozycje oparcia nauk nieempirycznych na wynikach badań przyrodniczych. Był jednym z prekursorów ewolucjonizmu na ziemiach polskich. Konsolidacja myśli biologicznej i filozoficznej zaowocowała stworzonym przez Dybowskiego utopijnym programem odrodzenia ludzkości.
- Pozycja„Biuletyn Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej” 2009, nr 1, 196 ss.; 2012, nr 2, 256 ss.; 2015, nr 3, 224 ss.; 2017, nr 4, 244 ss.(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Kozak, Szczepan
- PozycjaBlaski i cienie kuratorii literackiej Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich w latach 1827–1944(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2017) Matwijów, MaciejZgodnie z ustawami fundatora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Józefa Maksymiliana Ossolińskiego do zadań kuratorii literackiej (tj. naukowej) należało kierowanie i nadzór nad działalnością instytucji, przede wszystkim w zakresie spraw administracyjno-majątkowych i personalnych. Stanowisko kuratorów literackich w latach 1827–1944 pełnili ordynaci przeworscy z rodziny Lubomirskich (Henryk w latach 1827–1850, Jerzy w latach 1847–1851 i 1869–1872 oraz Andrzej w latach 1882–1944), ewentualnie prawni opiekunowie ordynacji przeworskiej (Kazimierz Krasicki w latach 1872–1882), z wyjątkiem lat 1851–1869, kiedy władze austriackie w Galicji z przyczyn politycznych powierzyły to stanowisko Maurycemu Dzieduszyckiemu. Główną zasługą kuratorii literackiej było utrzymanie wyznaczonego przez Ossolińskiego charakteru instytucji jako polskiej placówki narodowej w okresie realizowanego przez administrację austriacką w Galicji w latach 30. XIX w. antypolskiego kursu polityki. Kuratorzy literaccy położyli także duże zasługi na polu zapewnienia ZNiO dodatkowych źródeł finansowania (m.in. poprzez uzyskanie prawa do druku podręczników szkolnych w 1876 r.). W latach 1847–1913 kuratorzy literaccy i mianowani przez nich wicekuratorzy wzięli na siebie ciężar bezpośredniego zarządzania instytucją. Co prawda powodowało to konflikty kompetencyjne z kolejnymi dyrektorami Zakładu – Augustem Bielowskim i Wojciechem Kętrzyńskim, ale jednocześnie pozwoliło im na skupienie się na działalności naukowej i opracowaniu zbiorów bibliotecznych. Henryk Lubomirski i jego syn Jerzy przyczynili się także do pomnożenia zbiorów muzealnych Zakładu, ofiarowując na jego rzecz posiadaną przez siebie dużą kolekcję obrazów, grafiki i numizmatyki, która stała się podstawą do uruchomienia w 1869 r. Muzeum ich imienia w Zakładzie. Negatywnym aspektem kuratorii literackiej sprawowanej przez Andrzeja Lubomirskiego było traktowanie gmachu Zakładu jako swego rodzaju prywatnej siedziby z uszczerbkiem dla potrzeb bibliotecznych i muzealnych instytucji oraz podejmowanie niekiedy nazbyt arbitralnych i nieprzemyślanych decyzji w jej sprawach.
- PozycjaBóg, religia i wiara w twórczości Alojzego Felińskiego(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Patro-Kucab, MagdalenaArtykuł dotyczy selektywnej analizy wybranych utworów Alojzego Felińskiego w celu ukazania w nich odwołań do Boga, religii i wiary chrześcijańskiej. Mając na względzie twórczość poety związanego z Krzemieńcem, podejmuje się próbę zaprezentowania utworów będących paradną oprawą lojalistycznych kazań państwowych w wieku XIX, stanowiących rodzaj błagalnych pieśni adresowanych do Boga w sprawie Polski i jej króla. Zwraca się też uwagę na mowę okolicznościową adresowaną do młodzieży, w której podkreśla się wagę religii w życiu ówczesnych ludzi. Celem artykułu jest więc próba udowodnienia, że twórczą inspirację dla krzemieńczanina tworzącego w zgodzie z nurtem klasycznym stanowiła między innymi wiara chrześcijańska.
- PozycjaBohdan Janusz – polsko-ukraiński miłośnik historii i pamiętnikarz o początkach Wielkiej Wojny(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2021) Woś, PawełArtykuł zajmuje się prezentacją oblicza społeczno-politycznego Lwowa w okresie pierwszej wojny światowej na podstawie wspomnień Bohdana Janusza. Zapiski obejmujące początkowy okres wojny z perspektywy polsko-ukraińskiego badacza kultury i przeszłości Lwowa oraz Galicji Wschodniej przełożyły się nie tylko na silny kontekst emocjonalny opisywanych wydarzeń, ale także w pełni odzwierciedlają atmosferę panującą w mieście. Zróżnicowanie przekazu egodokumentów, ze względu na status społeczny ich autora, pozwala na znaczne przybliżenie portretu zbiorowego mieszkańców Lwowa.
- PozycjaBoże Narodzenie i Wielkanoc w życiu codziennym mieszkańców Tarnowa i Rzeszowa na przełomie XIX i XX wieku w świetle prasy lokalnej(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Rejman, SabinaNa przełomie XIX i XX w. w Galicji dokonywały się przemiany gospodarcze i społeczne, które zapoczątkowały proces modernizacji społeczeństwa. Chociaż podstawą utrzymania ludności pozostało rolnictwo, a kultura ludowa określała rytm pracy i świętowania, pojawiały się oznaki zmian, szczególnie w większych miastach. W Galicji Zachodniej do takich zaliczano między innymi Tarnów i Rzeszów. Czas Adwentu i Bożego Narodzenia oraz Wielkiego Postu i Wielkanocy dokumentowała prasa lokalna. Szczególne znaczenie miały tytuły ukazujące się w długim przedziale czasowym – w Tarnowie „Pogoń"(1881–1914), a w Rzeszowie „Głos Rzeszowski” (1897–1920). W omawianych okresach roku liturgicznego na przygotowania do świąt oraz na zwyczaje i obyczaje świąteczne składały się: wydarzenia kulturalne realizowane przez artystów amatorów z myślą o zebraniu datków na działalność dobroczynną, wieczorki patriotyczne, występy profesjonalnych artystów, wykłady powszechne i uniwersyteckie, przygotowywanie prezentów (Mikołaj, Gwiazdka), udział w rekolekcjach (Wielki Post), zakup artykułów na świąteczne stoły (w tym także tych reklamowanych w prasie), wysyłanie świątecznych kartek lub zamiast nich składanie datków na cele dobroczynne (szczególnie na Towarzystwo Szkoły Ludowej); śledzenie zmian pogody, terminów ferii świątecznych, nadzwyczajnego rozkładu pociągów; lektura okolicznościowych tekstów prozatorskich i poetyckich, dbałość o pielęgnowanie tradycji świątecznych w rodzinach, solidaryzm z Polakami z innych zaborów, nadzieja wyrażana w składanych przez czasopisma życzeniach świątecznych na odzyskanie przez Polskę niepodległości.
- PozycjaBuchach – a city at the meeting point of different national narratives(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2021) Woldan, AloisOur article presents three different historic narratives of the city of Buchach in former Eastern Galicia, a Polish, Jewish and Ukrainian one, according to the city’s mixed population, consisting of a larger Jewish, a smaller Polish and a still smaller Ukrainian group. The Polish historic narrative is represented by Sadok Barącz’s book “Pamiątki buczackie”, the Ukrainian one by the Historical and Memoiristical Collection “The City of Buchach and its Region”, compiled by emigration writers, and the Jewish narrative by Y.S. Agnon’s “A City in its Fulness”. These sources provide different ways of presenting history, sometimes converging and sometimes diverging from each other, which is illustrated by the depiction of selected historic events: the siege of the city by Chmelnicki’s troops in 1648, the role of the city in the Polish-Turkish war of 1672, the importance of Austrian rule since 1772 for the city, and the city’s fate in the time of World War I and immediately after the war. Our comparison of the above three historic narratives ends with the re-evaluation of the figure of Mikołaj Potocki, Polish nobleman, who today is held in high esteem by Ukrainian historians of art because of his function as a founder of the most beautiful buildings in Buchach and a sponsor of famous artists, creators of these architectural monuments. He is seen as a mediator between the Polish and Ukrainian tradition.
- PozycjaBudżet miasta Rzeszowa w latach 1853–1866(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2015) Zamoyski, GrzegorzMateriały archiwalne dotyczące budżetów rocznych gminy miasta Rzeszowa zachowały się w zespole „Akta miasta Rzeszowa”. Na ich podstawie można zbadać finansową działalność rzeszowskich władz miejskich u schyłku epoki przedautonomicznej. Warunki ich funkcjonowania w zakresie gospodarki finansowej były ograniczone często zmieniającymi się przepisami, a nadzór nad tą sferą działalności władz miejskich sprawowały urzędy państwowe – cyrkuły, a w okresie późniejszym (1855–1856) przejściowo urzędy powiatowe. Prezentowane poniżej źródło – „Pogląd na przeszły i obecny stan funduszów gminy królewskiego obwodowego Miasta Rzeszowa skreślony dla nowéj rady miejskiéj w lutym 1867 roku” ukazało się w 1867 r. w Rzeszowie w drukarni J.A. Pelara, a jego autorami było dwóch urzędników rzeszowskiego magistratu – kasjer miejski Aleksander Dreziński i sekretarz miasta Onufry Oraczewski. Znajduje się ono w rzeszowskim Archiwum Państwowym w zespole „Akta miasta Rzeszowa” pod sygn. 297. W zamyśle autorów miało pomóc nowo wybranej radzie miasta stwierdzić stan budżetu miasta i tym samym ułatwić pracę rzeszowskiemu samorządowi w związku z pierwszymi wyborami samorządowy rozpoczynającej się epoki autonomicznej. Z pewnością „Pogląd…” jest bardzo ciekawym źródłem do dziejów Rzeszowa w okresie przedautonomicznym.
- PozycjaByć mężczyzną w rodzinie, czyli drogi i bezdroża ojcostwa. Agata Barzycka-Paździor, „Ojcostwo w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Szkice z dziejów rodziny galicyjskiej”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2019(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2021) Kostrzewska, Ewelina Maria
- PozycjaChrześcijańskie obrzędy i zwyczaje religijne w polskiej prasie galicyjskiej dla dzieci i młodzieży(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12-28) Biesiadecka, ElżbietaArtykuł analizuje obrzędy i zwyczaje religijne, które wpisywały się w kanon treści religijnych, stanowiących istotny element galicyjskich publikacji prasowych dla dzieci i młodzieży. Najczęściej były one powiązane z kalendarzem świąt katolickich. Adresowane do najmłodszych czytelników, ukazywały często w swym edukacyjnym wymiarze bogactwo kulturowe społeczeństwa galicyjskiego XIX i początków XX w., mocno osadzone w ludowej tradycji religijnej.