Solewski, Rafał2025-11-112025-11-112025Sacrum et Decorum, nr 18 (2025), s. 123-1391689–5010https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/11970Tekst rozpoczyna przypomnienie definicji sacrum Rudolfa Otta oraz rozważań Władysława Stróżewskiego o możliwości sacrum w sztuce. Wskazuje relację transcendentaliów z bóstwem i wartością sacrum realizowaną na swój sposób przez naród polski, w którego etosie religijność, a szczególnie miłosierdzie, odgrywa wyjątkową rolę. Ukazuje sposób usuwania się wartości estetycznych w cień wartości sacrum w sztuce sakralnej i religijnej oraz relacje tej wartości z odsłanianą równolegle ideą polską. W tym kontekście wprowadzona zostaje koncepcja sztuki afirmatywnej jako podobnej w poetyce do współcześnie popularnej sztuki krytycznej. Sztuka afirmatywna pozostaje jednak oparta na transcendentaliach, czyli metafizycznym systemie wartości, choć (zgodnie z obserwacjami Grzegorza Sztabińskiego) ogranicza się transcendencję do jej „dreszczu” obecnego w intensywnych doznaniach albo do doświadczania jej marginesów. Przykłady takiej afirmatywności we wspólnym potraktowaniu problematyki religijnego sacrum i polskości prezentują opisane prace Ignacego Czwartosa, Danuty Waberskiej, Jarosława Modzelewskiego (biorącego udział w projekcie Namalować Katolicyzm od Nowa), Czesława Dźwigaja, Marka Chlandy, Mirosława Pateckiego, Stanisława Kulona, Adu Karczmarczyk, Jerzego Kaliny. Przypominanie w dziełach wartości marginalizowanych idei sacrum i polskości podtrzymuje współcześnie przekonanie o nieusuwalności transcendentaliów.The text begins with a reminder of Rudolf Otto’s definition of the sacred and reflections on the possibility of the sacred in the art of Władysław Stróżewski. The author considers the relation of transcendentals to divinity and the value of the sacred, realised in a unique way by the Polish nation, in whose ethos religiousness, and especially mercy, plays an exceptional role. The way in which aesthetic values are eliminated in favour of the value of the sacred (sacrum) present in sacred and religious art is described along with the relations of this value with the concept of Polishness, revealed in parallel. In this context, the concept of affirmative art is introduced as similar in its poetics to the currently popular critical art. Affirmative art, however, remains based on transcendentals, i.e. a metaphysical system of values, although (according to the observations of Grzegorz Sztabiński) transcendence is limited to its “shiver” present in intense experiences or to experiencing its margins. Examples of such affirmativeness in the joint treatment of the issues of the religious sacrum and Polishness are discussed in selected works of Ignacy Czwartos, Danuta Waberska, Jarosław Modzelewski (who has taken part in the project Namalować Katolicyzm Od Nowa [Painting Catholicism Anew]), Czesław Dźwigaj, Marek Chlanda, Mirosław Patecki, Stanisław Kulon, Adu Karczmarczyk, Jerzy Kalina. Recalling the values of marginalised ideas of the sacred and Polishness in artworks sustains the contemporary conviction about the irremovability of transcendentals.polAttribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Internationalhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/sacrumtranscendentaliaidea polskawspółczesna sztuka afirmatywnathe sacred/sacrumtranscendentalsthe concept of Polishnesscontemporary affirmative artarticle10.15584/setde.2025.18.52720-524X