Króliczek, Paweł2025-06-112025-06-112025-03Acta Iuridica Resoviensia, nr 1 (48) 2025, s. 75-892720-0574https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/11542Niniejsze opracowanie poświęcono fundamentalnej zasadzie amerykańskiego systemu prawnego – stare decisis et non quieta movere, co tłumaczy się na „pozostań przy poprzedniej decyzji”. Zasada ta jest kluczowa dla dominującej we współczesnym amerykańskim konstytucjonalizmie roli Sądu Najwyższego. Choć związanie precedensami w aspekcie wertykalnym nie budzi większych wątpliwości, jej horyzontalne ujęcie jest przedmiotem ożywionej dyskusji. Sąd Najwyższy jest, z uwagi na praktycznie niezmienialny charakter amerykańskiej ustawy zasadniczej, uprawniony do zmiany swoich wcześniejszych decyzji związanych z wykładnią norm konstytucyjnych. Trzeba jednak zauważyć, że sytuacja, kiedy pięciu – lub nawet dziewięciu – niewybranych w wyborach powszechnych sędziów swoim wyrokiem pozbawia miliony Amerykanów konstytucyjnej ochrony ich praw, jest niepokojąca. Cennych studiów przypadku dostarcza prawo do przerwania ciąży oraz niedawny wyrok Sądu Najwyższego w sprawie Dobbs v. Jackson’s Women Health Org. Artykuł został sporządzony z wykorzystaniem metody formalno-dogmatycznej i historycznej. Analizie poddano również orzecznictwo Sądu Najwyższego, przede wszystkim wyrok w sprawie Dobbs oraz dwa uchylone przezeń wcześniejsze rozstrzygnięcia w sprawach Roe v. Wade oraz Planned Parenthood v. Casey. Analiza ta została uzupełniona o odwołania do innych decyzji Sądu Najwyższego, które stanowiły podstawę dla poglądów przyjmowanych przez Sąd w sprawach dotyczących prawa do aborcji.This article is dedicated to the key principle of American legal system, which is fundamental to the established dominant role of the Supreme Court in the modern American constitutionalism. The rule is stare decisis et non quieta movere which translates to “stick with previous decision”. Binding force of this rule is not disputed in vertical aspect but it is not a case in horizontal context. Supreme Court in constitutional stare decisis is typically free to amend its own decisions, due to de facto unamendable character of US Constitution, but it is disturbing when five (or even nine) non-elected justices by issuing a ruling effectively deprives millions of Americans of constitutional protection of their fundamental rights. An abortion right and Supreme Court’s ruling in Dobbs v. Jackson’s Women Health Org. is a valuable case study. This article was prepared using the formal-dogmatic and historical method. The Supreme Court case law was also analyzed, primarily Dobbs and two previous, overruled rulings of Roe v. Wade and Planned Parenthood v. Casey. The analysis is enriched by references the another decisions used as the basis for the views expressed by the Court adjudicating in “abortion right” cases.polAttribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Internationalhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/Sąd Najwyższy USAstare decisisprecedensprawo do aborcjiprawa i wolności jednostkiUS Supreme Courtprecedentabortion rightshuman rightsarticle10.15584/actaires.2025.1.5