Waliś, Janusz2025-07-202025-07-202025-03UR Journal of Humanities and Social Sciences nr 1(34)/2025, s. 63-772543-8379https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/11633Artykuł analizuje kryzys węglowy w Królestwie Polskim w latach 1898‒1902. Doprowadził on do pierwszego strajku generalnego na ziemiach polskich i był przejawem niepokojów społecznych, które znalazły ujście w rewolucji 1905 r. Celem artykułu jest poszerzenie wiedzy o kryzysach na ziemiach polskich, przedstawienie specyfiki i przebiegu wspomnianego kryzysu węglowego oraz jego wpływu na gospodarkę i społeczeństwo Królestwa Polskiego. W związku z brakiem opracowań oraz dokumentów archiwalnych dotyczących analizowanego zagadnienia artykuł opiera się w znacznej mierze na materiałach prasowych. Omówione zostały przyczyny kryzysu, w którym istotną rolę odegrała polityka celna Cesarstwa Rosyjskiego oraz pierwszy syndykat powstały na ziemiach polskich. Następnie przedstawiono przebieg kryzysu z uwzględnieniem odmiennej sytuacji wielkich miast oraz prowincji. Kolejnym istotnym elementem związanym z kryzysem były działania władz polegające na centralizacji zakupów i próbach rozwiązań administracyjnych i prawnych mających złagodzić skutki niedostępności węgla na rynku. Na końcu artykuł omawia reakcje społeczne na sam kryzys, jak i na próby przeciwdziałania mu. Omówione są reakcje zarówno grup przemysłowych, jak i mas społecznych.The article analyzes the coal crisis that took place in the Congress Kingdom of Poland between 1898 and 1902, which led to the first general strike in the Polish lands and was an element of social unrest that found its outlet in the revolution of 1905. The aim of the article is to expand knowledge about the crises in the Polish lands, to present the specificity, course and impact of the crisis on the economy and society of the Congress Kingdom of Poland. Due to the lack of studies and archival documents on the analyzed issue, the article is based largely on selected press materials. The causes of the crisis are discussed, in which the customs policy of the Russian Empire and the first syndicate established in the Polish lands played an important role. Then the article presents the course of the crisis, taking into account the differing situations of large cities and provinces. Another important element related to the crisis were the actions of the authorities consisting in the centralization of purchases and attempts at administrative and legal solutions to alleviate the effects of the scarcity of coal on the market. Finally, the article discusses social reactions to the crisis itself and attempted counteractions. Both the reactions of industrial groups and the reactions of the social masses are discussed.polAttribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Internationalhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/sprawa węglowaAleksander ImeretyńskiKongresówkaKraj Nadwiślańskistrajk generalnyWarszawaCoal affairsAlexander ImeretinskyCongress PolandVistula Landgeneral strikeWarsawarticle10.15584/johass.2025.1.4