Karski, Kamil2023-08-182023-08-182022-12Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, t. 43/2022, s. 5-16978-83-8277-106-00137-5725https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/9270The article is a part of the project: „Funkcjonowanie osadnictwa trypolskiego w północnej Mołdawii pomiędzy 3450/3300-3000/2900 cal. BC. Próba rekonstrukcji dynamiki czasowej kontaktów kulturowych”, financed by the Polish National Science Centre (no. DEC-2016/23/N/HS3/00254).The author focuses on the chronology of the Brînzeni (Brynzen) group of the Tripolye culture in the context of the radiocarbon dates obtained from two settlements sites in Moldova - Văratic Holm i Brînzeni XI (IX). Thanks to the conducted analyzes and the results of the latest research, it is possible to place the discussed results in a wider context, including materials in relation to the inner-Trypolye context and contacts with other communities in Central and Eastern Europe.W początku IV tysiąclecia BC obszar dzisiejszej Mołdawii i zachodniej Ukrainy stanowił pogranicze pomiędzy dwoma różnymi modelami kulturowymi, reprezentowanymi przez kulturę pucharów lejkowatych oraz regionalne grupy kultury trypolskiej. Sąsiedztwo to wiązało się z szeregiem interakcji o różnym charakterze, częstotliwości i chronologii, manifestowanych w znaleziskach archeologicznych poprzez importy, wymianę, czy wreszcie powstanie zespołów synkretycznych. Szczególną rolę w procesach tych odegrały późnotrypolskie społeczności grupy Brînzeni. Pierwsze zainteresowania badawcze wspomnianą grupą miały miejsce około 100 lat wstecz, jednak formalne jej wydzielenie nastąpiło dopiero w latach 70. XX w. Przyjmuje się, że główny obszar zasiedlony przez społeczności grupy Brînzeni obejmuje dzisiejszą północną Mołdawię. Model osadniczo-gospodarczy preferował zakładanie osad (do około 30 domostw), przeważnie na planie koła lub owalu i gospodarkę rolniczą wykorzystująca udomowione gatunki zbóż, roślin strączkowych i olejodajnych. Pośrednio dalekosiężne kontakty potwierdzały znaleziska narzędzi z krzemienia wołyńskiego (wewnątrz samej grupy Brînzeni) oraz obecność importów lub charakterystycznych nawiązań brynzeńskich w stylistyce zdobnictwa naczyń, udokumentowane na stanowiskach innych grup społeczności trypolskiej, ale również kultury pucharów lejkowatych, czy wreszcie pojawienie się zespołów synkretycznych. Większość badaczy wiąże pojawienie się społeczności brynzeńskich z początkiem fazy CII kultury trypolskiej (3400–3300 – 3000/2900 BC), pozycjonując jej istnienie w przedziale 3400–3100 BC. Nowe możliwości interpretacji chronologii grupy Brînzeni pojawiły się wskutek nowych badań wykopaliskowych w Ukrainie i Mołdawii oraz pozyskania prób radiowęglowych ze stanowisk badanych jeszcze w ubiegłym stuleciu, w tym tych, znajdujących na obszarze formatywnym grupy. Do badań wytypowano stanowiska Văratic III Holm i Brînzeni XI (IX). Pozyskane oznaczenia radiowęglowe wykonano na próbach kości zwierzęcych. Wynoszą one odpowiednio: dla Văratic Poz-109779 4830 ± 40 BP (3656–3535, for σ; 3698–3523 BC, 2σ), a dla Brînzeni Poz-109778 4630 ± 40 BP (3499–3361 BC, σ; 3620–3342 BC, 2σ) Określenie chronologii społeczności brynzeńskich i interpretacja uzyskanych wyników jest zadaniem trudnym. Wiąże się z prześledzeniem jej skomplikowanych relacji genetycznych, przestrzennych oraz z synchronizacją z innymi wariantami kultury trypolskiej. Obecnie widoczna jest tendencja do wcześniejszego sytuowania pojawienia sią równoległych grup kultury trypolskiej, tradycyjnie łączonych z okresem CII. Punktem odniesienia do rozważań są zarówno stanowiska trypolskie, jak i te, potwierdzające wzajemne relacje pucharowo-trypolskie. W pierwszym przypadku dotyczy to m. in. stanowiska w Majdanetskoje, datowanego dość precyzyjenie na okres 3750/3700–3650 BC lub 3800-3670 BC, czy Starych Badrazhów. Stanowiskami trypolskimi z wpływami KPL są m.in. Bilsziwcy, jaskinia Werteba oraz Żwaniec. Odwrotną sytuację – tj. stanowisk pucharowych z udokumentowanymi wpływami trypolskimi interpretowanymi jako importy – zanotowano w m.in. Gródku nad Bugiem, Zimnem oraz Leżnicy. W Gródku importy brynzeńskie udokumentowano wyłącznie dla I fazy, datowanej na 3650-3400 BC, podczas gdy w Leżnicy nie zostały one wyróżnione. Szczególny przypadek wpływu grupy Brînzeni i społeczności pucharowych zanotowano natomiast w Nowomalinie-Podobance, na Wołyniu, datowanym na 3627–3363 BC. Tamtejsza ceramika jest przykładem zespołów synkretycznych, łączących w sobie cechy pucharowe i trypolskie, z wyraźnie widocznym piętnem stylistyki brynzeńskiej. Analiza pozyskanych dat pozwala na ostrożne oznaczenie ram chronologii grupy Brînzeni. Wstępnie, początek formowania tej grupy można określić na 3700/3650 BC. Kolejną fazę cechuje intensyfikacja kontaktów brynzeńskich z innymi społecznościami trypolskimi i pucharowymi pomiędzy 3700–3380 BC. W efekcie doprowadziło to do powstania zespołów synkretycznych (ok. 3650 BC). Ostatni etap funkcjonowania wyznaczyłby okres funkcjonowania stanowiska w Żwańcu, przypadający na około 3100 BC.engAttribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Polandhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/neolithicTrypolye cultureBrînzeniwestern UkraineMoldovachronologyarticle10.15584/misroa.2022.43.1