Tematy i Konteksty 13(18) 2023

URI dla tej Kolekcjihttps://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/9465

Przeglądaj

Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 27

Between Nature and Civilization(s): American Wilderness as a Eurocentric Cultural Construct in Tony Morrison’s "A Mercy"
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Vysotska, Natalia
The paper sets out to explore the ways the traditional Western opposition “nature vs. civilization” is reworked in Toni Morrison’s A Mercy. The first aspect addressed in the paper is the author’s recasting of the original Puritan myth of America as New Eden by demonstrating the historical impossibility of human-nature and human-human harmony on the “new” continent. This is achieved through presenting Jacob Vaark’s New England farm as a metaphor of Eden/enclosed garden transmogrifying from Utopian to Dystopian mode of functioning in the text, with apparent ecofeminist overtones.The second issue dealt with is “wilderness” as one of the basic concepts underlying American Puritan world picture. The paper argues that in the novel “wilderness” as an inherent characteristic of England’s transatlantic territorial expanses, including both their physical and human resources, loses its essentialism and is unmasked as a Eurocentric cultural construct. In addition, the novel extends the notion of “civilization” beyond its Eurocentric boundaries featuring two non-European civilizations – Native American and African – as suggesting alternative (and much more positive) models of “nature-civilization” relationship.
„Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” Pierwsze projekty odzyskania suwerenności i przetrwania narodu w początku XIX wieku
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Kostkiewiczowa, Teresa
Już u początku narodowej niewoli zostały sformułowane dwa odmienne projekty wyjścia Polski z niebytu i odzyskania niezależności państwowej. W 1800 roku w Paryżu ukazała się publikacja Józefa Pawlikowskiego Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?. Przedstawiała ona program wywołania ogólnopolskiego powstania przeciw zaborcom, podjazdowej walki z orężem całej społeczności narodu, ludzi równych i stawiających wolność ponad wszystko. W tym samym roku powstało Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk i jego program sformułowany głównie w pismach Jana Pawła Woronicza. Zawierał on koncepcję skupienia się na działalności w obszarze kulturowym, umacniania pamięci o heroicznej przeszłości, niepodległości wewnętrznej oraz bohaterskiego trwania dzięki sile ducha narodowego, przechowującego substancję, „istność”, „jestestwo” Polaków. Te dwa sposoby myślenia o wybijaniu się na niepodległość trwale współistniały i naznaczyły dzieje naszego kraju w następnych dekadach, a nawet stuleciach.
„Dla innej przyszłości świata”. Dojrzała myśl utopianistyczna na łamach „Problemów”
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Wyskiel, Kinga
Artykuł stanowi próbę interpretacji w duchu badań utopian studies artykułów i utworów literackich publikowanych w czasopiśmie „Problemy” w latach 1980–1985. Był to okres silnej obecności życzeniowych wizji rzeczywistości na łamach polskiej prasy, co wynikało z sytuacji kraju w dobie PRL-u. Zgodnie z badaniami takich zachodnich badaczy, jak Ruth Levitas wskazano na obecność utopianistycznego myślenia w artykułach pojawiających się w prasie popularnonaukowej. Skupiono się przede wszystkim na kilku wymiarach utopijnego myślenia: cybernetycznym, transhumanistycznym, ekologicznym, wychowawczym.
Druga Reforma Teatru – Prolegomena
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Braun, Kazimierz
Historia teatru XX wieku wyróżnia dwie reformy teatru. Pierwsza z nich toczyła się od końcowych lat XIX wieku do końca lat trzydziestych XX w. Druga zaś od połowy lat pięćdziesiątych do końca lat osiemdziesiątych tegoż wieku. Były to ruchy odnowy i uwspółcześnienia sztuki teatru. Rozpoczynane przez indywidualnych artystów i niewielkie grupy, wspomagane przez dramatopisarzy i teoretyków, którymi byli często sami twórcy, obie reformy stopniowo docierały do coraz szerszych obszarów życia teatralnego. Pierwsza z tych reform zwana była przez wiele lat „Wielką Reformą Teatru”, a otrzymała tę nazwę przez analogię z „Wielką Wojną”, lub „Wielką Wojną Światową”, jak zwana była wojna lat 1914-1918. Gdy w roku 1939 wybuchła i stopniowo rozszerzała się na cały świat następna wielka wojna, uzyskała ona nazwę „Druga Wojna Światowa”. A wtedy ta poprzednia, „Wielka Wojna” zaczęła być nazywana „Pierwszą Wojną Światową”. Analogicznie, gdy w latach pięćdziesiątych narodził się nowy ruch odnowy teatru, który obejmował stopniowo wiele krajów, narastała świadomość, że jest to kolejna, już druga w XX wieku, reforma teatru. W tej sytuacji „Wielka Reforma Teatru” zaczęła być nazywana „Pierwszą Reformą Teatru”, zaś ta następna reforma „Drugą Reformą Teatru”. Mówimy więc o „Pierwszej (Wielkiej) Reformie Teatru” i o „Drugiej Reformie Teatru”. (W dalszym ciągu tych rozważań nie będą już potrzebne cudzysłowy). Pierwsza Reforma Teatru uznała widowisko teatralne za dzieło sztuki, podobnie jak dzieła sztuk plastycznych egzystujące niezależnie od obserwującego go widza. Druga Reforma Teatru taktowała widowisko jako międzyludzki proces ukształtowany artystycznie. Mówiąc o tych dwóch reformach – mówimy o teatrze, którego już nie ma. Tym bardziej należy utrwalać pamięć o nim.
"Komedia" Apolla Nałęcz-Korzeniowskiego wczoraj i dziś (rozważania na temat miejsca utworu w literaturze)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Samsel, Karol
"Komedia" Apolla Nałęcz-Korzeniowskiego wydaje się aż po dziś dzień utworem niedostatecznie albo wręcz – niewłaściwie – sproblematyzowanym. Problemy zaczynają się już na etapie dyskusji o gatunkowej przynależności tekstu: czy to dramat obyczajowy, czy stylizowana nieco po schillerowsku – w duchu "Intrygi i miłości" – nowoczesna, kupiecko-przemysłowa tragedia? Mimo zupełnej trafności sądu Romana Taborskiego o podobieństwach formalnych pomiędzy "Komedią" a "Fantazym" Juliusza Słowackiego, nie zwrócono żadnej uwagi na powstające w tym samym czasie dojrzałe dramatopisarstwo Aleksandra Fredry (np. na "Wychowankę"), a to właśnie – jak wiele na to wskazuje – intrygująca oraz inspirująca para porównawcza dla wciąż domagającej się trafnego literaturoznawczego komentarza sztuki Korzeniowskiego.
Konrad Wallenrod – zanegowana wolność?
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Hoffmann - Piotrowska, Ewa
Przedmiotem rozważań w artykule jest problem podmiotowej wolności tytułowego bohatera Konrada Wallenroda , która zostaje zanegowana przez jego udział w działaniach, których nie akceptuje i które budzą w nim żywy sprzeciw wewnętrzny. Źródłem zniewolenia staje się Halban, którego presji „mścicielem w masce” nie jest w stanie się przeciwstawić. Kontekstem rozważań są prace E. Fromma i V. Frankla traktujące o relacji między wolnością i sumieniem.
Moralne dylematy polskich romantyków w drodze do niepodległości. Wybrane zagadnienia
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Toruń, Włodzimierz
Prezentowany szkic, nawiązujący głównie do myśli konserwatywnej, stara się przedstawić dylematy moralne polskich romantyków (A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, C. Norwid) na drodze do niepodległości. Biorąc pod uwagę koncepcję wallenrodyzmu, stanu konspiracji, otwartej walki powstańczej, metod rewolucyjnego terroru, te sposoby aktywnego oporu zostały skonfrontowane z etyką chrześcijańską, współtworząc istotę cywilizacji łacińskiej. Sugerowane przez sytuację historyczną, niekiedy niemoralne sposoby walki, kolidowały z dekalogiem i wystawiały na próbę sumienia ich sprawców, polskich patriotów
Motyw podróży w czasie w polskiej tradycji literackiej i filmowej. Powieść Marii Krüger "Godzina pąsowej róży"
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Uljasz, Adrian
Tematem artykułu jest powieść Marii Krüger (1904-1999) Godzina pąsowej róży (1960 r.) jako przyklad utworu epickiego z fabułą opartą na motywie podróży w czasie oraz jej adaptacja – film Haliny Bielińskiej Godzina pąsowej róży (1963 r.). Omówiono walory rozrywkowe książki i filmu. Zwrócono uwagę na ich wartości edukacyjne - kształcące i wychowawcze. Skupiono się też stronie estetycznej dzieła Bielińskiej. Uwzględniono zagadnienie recepcji medialnej i literaturoznawczej pierwowzoru literackiego, a także recepcji medialnej filmu. Podjęto kwestię odbioru powieści i jej adaptacji wśród czytelników oraz widzów.
Mowy pochwalne, czyli: przyjaciele nauk piewcami (nie zawsze takiej samej) wolności
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Zając, Grzegorz
The author of the article analyses the texts of selected eulogies delivered by the most eminent members of the Warsaw Society of Friends of Sciences: Jan Albertrandi, Stanisław Kostka Potocki, Julian Ursyn Niemcewicz and Stanisław Staszic. The subject of his interest is the way each of them approached the problem of freedom, giving laudations (usually in honour of particularly distinguished compatriots) at various moments of the Society’s history – from its beginning, through the period of the Duchy of Warsaw, to the years preceding the outbreak of the November Uprising. However, this is not only about freedom considered in connection with the collapse of the Polish state and the threat to the Polish community, but also about personal freedom, regarded as something that can be achieved in other spheres of a person’s life than that primarily related to the political situation of the nation they belong to (e.g. in their involvement in the development of science).
„Nie chciałabym być inna”. O autobiografii Kiry Banasińskiej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Paliwoda, Agata
Artykuł stanowi analizę tematyczno-formalną wydanej w 2018 roku autobiografii Kiry Banasińskiej (1899-2002) – artystki, ale też, m.in., działaczki PCK oraz Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie na rzecz polskich uchodźców w Indiach. Wyłania obraz biografii z wielką historią i polityką w tle, udatnie łączącej życie prywatne i publiczne. Rysuje sposoby syntezy minionych doświadczeń, akcentuje – konstytutywną dla charakteru tej wspomnieniowej narracji – afirmatywną wobec życia postawę autorki.
(Nie)męscy bohaterowie? Portret ojca i syna w "Pokorze" Szczepana Twardocha
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Niesporek-Klanowska, Katarzyna
Szkic jest próbą przyjrzenia się portretom dwóch, głównych bohaterów Pokory Szczepana Twardocha (2020). Przez opis doświadczeń Aloisa, czytelnik dobrze poznaje postać jego ojca – Antona, który ma destrukcyjny wpływ na życie syna i jest winien większości jego traum – ran dzieciństwa. Młody Pokora, wychowując się w patriarchalnym domu i społeczeństwie, przyzwyczaja się do hegemonii ojca, jego gniewu i przemocowych zachowań. Nauczony ponad wszystko pokory, idzie z nią dalej w świat i przenosi ją do swojego młodzieńczego i dorosłego życia, co objawia się m.in. w niemożności własnej obrony, w trudnych relacjach z kobietami, w problemach z tożsamością i męskością. Próba podjęcia przez Aloisa jakiejkolwiek zmiany w swoim życiu, kończy się zazwyczaj jego ponownym upadkiem i upokorzeniem.
O kilku sposobach uobecniania się motywu wolności lub jej braku w powieściach Pauliny Wilkońskiej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Berkan-Jabłońska, Maria
W niniejszym artykule przedmiotem uwagi jest kilka sposobów uobecniania się motywu wolności lub jej braku w powieściach Pauliny Wilkońskiej, reprezentantki literatury popularnej XIX wieku. Zagadnienie to omówiono w odniesieniu do trzech sfer. Pierwsza z nich wiąże się z tematyzacją pragnienia wolności i doświadczania niewoli narodowej. Druga dotyczy ograniczeń swobody podmiotu w przestrzeni społeczno-obyczajowej, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji młodych ludzi poddanych przemocy przesądów i naciskom finansowym. Trzeci wymiar analizy obejmuje strategie wolności odautorskiej, wyrażające się w przyjemności pisania i jego autoterapeutycznej funkcji oraz wybranych zabiegach podtrzymujących więź z czytelnikiem. Bowiem to właśnie czytelnik jest tu traktowany jako niejawny, ale niezwykle ważny bohater prozy Wilkońskiej.
O wolności, która ma granice – czyli o problemie wytyczania granic wolności w piśmiennictwie polskim okresu międzypowstaniowego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Dworak, Anna
Celem artykułu jest pokazanie na przykładach XIX-wiecznych tekstów, że poza oczywistą w tamtym czasie afirmacją wolności, pisarze, poeci, publicyści mieli świadomość ograniczeń, którym wolność podlega albo podlegać powinna. W kolejnych częściach podjęta zostaje próba zdefiniowania pojęcia wolności, omówione zostają także ograniczenia wolności dotyczące różnych sfer: politycznej, społecznej, osobistej, a w końcu również wolności druku.
"Pembroke": scenariusz dekadencji
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Wilczynski, Marek
The article is an interpretation of Mary E. Wilkins Freeman’s novel Pembroke (1994). Even though it is set in the third decade of the 19th century, the year of publication suggests that it just as well refers to the condition of New England after the Civil War. Hit by a complex crisis, concerning demography, economy, and mores, after 1865 the region entered a stage of decadence. Wilkins Freeman diagnosed its symptoms, such as the collapse of interpersonal communication and the hypertrophy of individual will, showing that the portents of the decline of Puritan heritage had its roots in the first half of the century. With time, the symbolic system of New England culture collapsed and gave way to a new social order.
Perspektywy wolności ciała w "Samuelu Zborowskim" Juliusza Słowackiego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Rzepniewska-Kosińska, Anna
Celem artykułu jest uzupełnienie badań nad kondycją człowieka w myśli genezyjskiej Juliusza Słowackiego, w której nieograniczona swoboda ducha wydaje się kwestią oczywistą, w przeciwieństwie do wciąż nie dość naświetlonej wolności ciała. Na przykładzie Samuela Zborowskiego można wykazać, że – wbrew stereotypowej wizji Słowackiego jako mistyka pogardzającego materią – poeta nie aprobuje samowoli ducha ciemiężącego ciało w doczesnym świecie genezyjskim i postuluje naprawę relacji między tymi dwiema sferami. Pomysł romantyka na dążenie do harmonii na tym polu można rozumieć jako poszanowanie przez ducha negatywnej wolności ludzkiej formy przy jednoczesnym jego prawie do ograniczania cielesnej wolności pozytywnej.
Powieść kryminalna Karin Slaughter "Zaślepienie" jako thriller medyczny z amerykańskiego Południa
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Martynuska, Małgorzata
The forensic thriller has emerged as a significant subgenre of crime fiction that depicts the work of medical examiners, coroners, forensic pathologists, and anthropologists who analyze scientific evidence. Forensic investigators do not engage directly in pursuing the criminal; instead, they interpret the physical evidence collected from the victim's body and the crime scene. The popularity of forensic fiction, film, and TV series has created the general assumption that criminalistics has become a routine police procedure. This article presents Karin Slaughter's novel Blindsighted as an example of the Southern forensic thriller. The American writer Karin Slaughter is the author of crime stories and thrillers set in the American South. Her Grant County series consists of six crime novels, beginning with Blindsighted and followed by Kisscut, A Faint Cold Fear, Indelible, Faithless, and Beyond Reach. The essay introduces the main qualities of a forensic thriller and highlights the novel's generic characteristics. Then, Blindsighted is analyzed within the paradigm of Southern regional literature, with its distinctive qualities and religious imagery.
„Prometeusz wasz polski”. O doświadczeniu wolności i niewoli w pismach Waleriana Łukasińskiego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Ziołowicz, Agnieszka
Artykuł zawiera interpretację pism Waleriana Łukasińskiego, które powstały podczas jego pobytu w więzieniu w Szlisselburgu. W centrum rozważań znajduje sie kluczowe dla autora doświadczenie wolności i niewoli. Jest ono rozpatrywane w kontekście biografii Łukasińskiego, dziewiętnastowiecznej literatury więziennej (Silvio Pellico), a także przez pryzmat ówczesnych losów polskiej zbiorowości i sposobów ich rozumienia (czasy napoleońskie, Kongres Wiedeński, funkcjonowanie Królestwa Polskiego, powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, stosunki polsko-rosyjskie). Ważnym punktem odniesienia jest postrzeganie wolności w wieku XIX, zwłaszcza w dwóch aspektach: wolności politycznej (niepodległość narodowa, wolność społeczna, wolność obywatelska, wolność osobista) i wolności pozapolitycznej, wewnetrznej (przede wszystkim chrześcijańska wolność duchowa). W świetle przedstawionych analiz bohater artykułu okazuje się postacią o cechach prometejskich.
Przestrzenie niepodległości w okresie zaborów – w diarystyce Franciszka Salezego Gawrońskiego (1787–1871)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Maciąg, Kazimierz
Franciszek Salezy Gawroński (1787-1871) był żołnierzem armii napoleońskiej, powstańcem listopadowym, politykiem i działaczem społecznym w Rzeczypospolitej Krakowskiej. Był ważną postacią w życiu społecznym Krakowa. Był także autorem pamiętników obejmujących blisko siedemdziesiąt lat XIX wieku, z których większość zachowała się w rękopisie. Artykuł przedstawia stosunek Gawrońskiego do kwestii wolności, przede wszystkim politycznej. Kwestia ta zmieniała się wraz z kolejnymi doświadczeniami autora, jego udziałem w kolejnych wydarzeniach politycznych, a także uwięzieniem.
Romantyczne sonety o wolności artystycznej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Stanisz, Marek
W przedstawionym artykule ukazuję, w jaki sposób w romantycznych sonetach wyrażano ideę wolności artystycznej i jak odnoszono się w nich do reguł sztuki poetyckiej. Dowodzę, że wyrazem wolności artystycznej były takie motywy i metafory, jak: motyw przełamywania ograniczeń sonetowej formy, obrazy wyzwolenia z ograniczeń konwencjami literackimi, motywy lotu ku niebu oraz wędrówki na szczyt. Świadomość wolności twórczej wyzwalały również obrazy wzniosłej przyrody, a także motywy lektury. W swoich rozważaniach skupiam się na polskich sonetach romantycznych, ale sięgam również do sonetów powstałych wówczas w innych krajach europejskich.
Shangri-La jako utopia, święte miejsce oraz więzienie w powieści "Zaginiony horyzont" Jamesa Hiltona
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-12) Warchał-Leśniakowska, Małgorzata
The purpose of this paper is to explore James Hilton’s Lost Horizon in the context of its utopian character and historical and mythical parallels that make up its setting, Shangri-La, as a refuge, but also a paradoxical prison. This study delves into the historical and cultural context of the Western imagination's portrayal of Tibet as a sacred and mystical place and places it within the context of British imperialism, emphasising the misconceptions and romanticised notions associated with the country. The paper also explores the sources and inspirations behind Hilton's setting and characters, highlighting the connection between Hilton's Shangri-La and the mythical Tibetan kingdom of Shambhala.

Przeglądaj

Przeglądanie Tematy i Konteksty 13(18) 2023 według Tytuł