Przeglądanie według Temat "Jews"

Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 25

Between oblivion and exclusive memory. The past of the Jews in the collective memory of the inhabitants of Rzeszow
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022) Malicki, Krzysztof
This monograph presents the issue of the collective memory of contemporary inhabitants of Rzeszow of the Jews living in the city until 1945. Before the outbreak of the war in 1939 the Jews constituted approximately 1/3 of the 40 thousands of residents of Rzeszow. More than 95% of them were killed in the Holocaust. The survivors left the city soon after the war and today there is not even a small community of that nationality. Almost all the places connected with the Jews (synagogues and cemeteries) were devastated and destroyed. Even though some of them were rebuilt, they have never returned to their functions. After the war, Rzeszow experienced huge socio-spatial changes. This prewar county town was transformed into one of the largest cities in the country, the capital of the province and the regional metropolis with 200 thousands residents in 2022. Postwar socio-demographic processes influenced the creation of a new urban organism where the awareness of the city inhabitants of the unique history is very low. The main objective of the research presented in this work is to diagnose the level of knowledge of the inhabitants of Rzeszow on the history of Jews in the local perspective. Another important goal is practical support for all activities that aim to build the memory of the city's past and its former inhabitants. The history of the Jews is an integral part of the history of Rzeszow. Including this knowledge in the local collective memory can only help foster proactive attitude and involvement in the dynamically developing city.
Brytyjskie spojrzenie na rolę Żydów i Arabów w Palestynie w okresie powstawania Państwa Izrael w latach 1946–1948
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Wróblewski, Bartosz
W latach 1946–1948 doszło do konfliktu między społecznością arabską i żydowską w Palestynie. Starcie to zakończyło się zwycięstwem strony żydowskiej i utworzeniem Państwa Izrael. Ważną rolę w tych wydarzeniach odgrywały władze brytyjskie. To decyzje Londynu rozstrzygały o losach Palestyny aż do połowy maja 1948 r. Dlatego warto poznać poglądy elity brytyjskiej na temat społeczności żydowskiej i arabskiej. Szczególnie uważnie należałoby prześledzić jej opinie dotyczące siły politycznej obu przeciwników. Na podstawie dokumentów brytyjskich, zwłaszcza raportów dowódcy armii transjordańskiej J.B. Glubba, można tę sprawę częściowo wyjaśnić. Należy stwierdzić, że elity imperium liczyły się wprawdzie z siłą polityczną społeczności żydowskiej, ale zdecydowanie nie doceniały jej możliwości militarnych. Jednocześnie w Londynie przeceniano wojskowe umiejętności Arabów. Zupełnie też nie rozumiano motywów ruchu syjonistycznego i poziomu jego determinacji. Ten stan świadomości przyczynił się do wytworzenia wśród wojskowych i cywilnych elit brytyjskich anachronicznego obrazu obu stron sporu. To zaś prawdopodobnie ułatwiło Londynowi podjęcie fatalnej decyzji o wycofaniu się z Palestyny w maju 1948 r. Było to równoznaczne ze zgodą na wojnę w tej krainie. Wiele poszlak wskazuje, że Brytyjczycy liczyli na możliwość powrotu swych sił jako oddziałów ratujących słabszą grupę żydowską. Tymczasem wynik starcia zadał decydujący cios brytyjskiemu systemowi dominacji w regionie.
Działalność Koła im. Bernarda Goldmana Towarzystwa Szkoły Ludowej we Lwowie (1905–1914)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2017) Rędziński, Kazimierz
Na przełomie XIX i XX wieku Lwów posiadał jedno z największych zgromadzeń populacji żydowskiej w centralno-wschodniej Europie. Miasto szczyciło się otoczeniem oświeconych Żydów, wspierających tak zwany Haskalah. W 1905 r. Żydzi zasymilowani z polską kulturą utworzyli we Lwowie gałąź Towarzystwa Szkoły Ludowej. Organizacja ta została założona w 1891 r., aby rozwinąć edukację wśród żydowskiej populacji we Wschodniej Galicji. Zadaniem towarzystwa było prowadzenie edukacyjno-kulturalnej działalności wśród Żydów. Możliwy był bezpłatny dostęp do czytelni i bibliotek dla dorosłych i młodych ludzi. Działalność nie była ograniczona do stolicy Galicji; czytelnie były otwarte w 22 miastach i miasteczkach Wschodniej Galicji, między innymi we Lwowie, Brodach, Przemyślu, Sokalu, Stryju i Żółkwi. Organizowane były kursy nauki czytania, zajęcia popularnonaukowe, prezentowano dzieła teatralne i muzyczne; wycieczki krajoznawcze, wspólne obchody świąt i rocznic, organizowane były spotkania z pisarzami, muzykami i osobistościami ważnymi dla polskiej kultury. Żydzi i Polacy współpracowali ze sobą w ramach działalności tegoż Towarzystwa.
Dzielnica, ale jaka? Kilka uwag o epitetach określających getto warszawskie
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2021) Witkowska-Krych, Agnieszka
The text is an attempt of presenting and analyzing the linguistic landscape connected with describing and/or precising the features of the Warsaw Ghetto, i.e. Jewish closed residential area in Warsaw, created by the Germans in 1940 for more than four hundred thousand Jews. The most frequent phrase that was replacing the word „ghetto” was the formulation „Jewish residential district”, which was the direct translation of the German term „Jüdischer Wohnbezirk”, officially used to name this particular area. A collection of epithets that accompany the word „district”, found in the historical sources, both of Jewish and Polish origin, written during the war or many years after the war had ended, coming from various sematic fields, show the attitude of the speaker or writer to this new topographic solution, that not only divided the city, but also stigmatized and separated physically its inhabitants.
Emigracja żydowska do Palestyny w okresie II Rzeczypospolitej - w świetle syjonistycznego dziennika „Chwila”.
(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-10-24) Sołtysik, Arkadiusz
Czasopismo „Chwila” było dziennikiem wydawanym w latach 1919 - 1939 we Lwowie. Z uwagi na jego ogólno syjonistyczny charakter, redaktorzy świadomie skupiali się na dostarczaniu czytelnikom informacji dotyczących diaspory żydowskiej na świecie, ze szczególnym uwzględnieniem Palestyny, jak i przekazywaniu informacji związanych z życiem Żydów w Polsce. Redakcja czasopisma nie zapominała o realizacji głównego celu syjonizmu, jakim była własna ojczyzna w Palestynie. Dlatego też sprawa wychodźstwa, jak i życia na palestyńskim gruncie, były jednymi z głównych tematów, pojawiających się na łamach gazety. Zaznajomieniu czytelników z Palestyną i kwestią emigracji służyły również dodatki, dedykowane tym właśnie zagadnieniom. Z uwagi na ogólno syjonistyczny charakter dziennika, redaktorzy promowali w nim organizacje o tym właśnie profilu. W pierwszym rzędzie przekazywano czytelnikom informacje związane z Organizacją Syjonistyczną Małopolski Wschodniej. Sporo miejsca redaktorzy „Chwili” poświęcali przedstawieniu działalności partyjnej na niwie emigracyjnej i palestyńskiej. Redakcja szeroko opisywała manifestacje, wiece czy zebrania, na których działacze partii propagowali wychodźstwo do Palestyny. W nieco węższej formie, została na kartach dziennika przedstawiona działalność Żydowskiego Funduszu Narodowego i Funduszu Podwalin. Oba towarzystwa były przedmiotem zainteresowania redakcji dziennika, z dwóch względów. Po pierwsze, oba fundusze zbierały środki pieniężne na zakup ziemi w Palestynie i zagospodarowanie jej. Po drugie towarzystwa te przez cały okres międzywojenny, ściśle współpracowały z działaczami Organizacji Syjonistycznej Małopolski Wschodniej, z którą to partią redakcja dziennika była związana. Dziennik „Chwila” będąc czasopismem o profilu ogólno syjonistycznym, za sprawą redaktorów oraz publikujących w nim współpracowników, przez cały okres międzywojenny kreował proemigracyjną narrację. Służyły temu przede wszystkim rozliczne listy, opisy, relacje, których elementem wspólnym był ich reportażowy charakter. Te formy wypowiedzi miały utrwalić u odbiorcy wyidealizowany obraz Palestyny i osób w niej żyjących, co miało zachęcić czytelników do emigracji na palestyński grunt. Redaktorzy i współpracownicy dziennika, chcąc stworzyć w przyszłości żydowską ojczyznę, przedstawiali czytelnikom również obraz Żyda, którego „potrzebowała Palestyna”. W opisach tych dokładnie opisywano jakie pozytywne cechy powinien posiadać przyszły mieszkaniec żydowskiej ojczyzny. Zamierzeniem tego typu narracji było promowanie koncepcji „stworzenia nowego typu Żyda”; silnego psychicznie i fizycznie, gotowego do ponoszenia ofiar w imię własnego narodu i tworzącego się państwa żydowskiego obywatela. Redakcja dziennika promowała na swoich kartach rozmaite akcje i zbiórki służące celom palestyńskim. Ich przedstawianie miało służyć z jednej strony aktywizacji czytelników, a z drugiej informować ich o podejmowanych działaniach, na rzecz tworzącej się w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej. Na kartach dziennika przedstawiane były również powody, które mogły motywować ludność żydowską do opuszczenia Polski. Prowadzona przez redakcję dziennika narracja, wskazuje na narastającą od lat 30. XX w. dyskryminację Żydów, tak na tle ekonomicznym, jak i społecznym. Wprost proporcjonalnie do pogarszającej się sytuacji ludności żydowskiej, zauważalna jest rosnąca prowychodźcza retoryka redaktorów czasopisma. Tym samym, należy założyć, że w ich opinii emigracja miała być jedynym remedium, na polepszenie bytu narodu. Należy jednocześnie zaznaczyć, że emigracja Żydów do Palestyny nie byłaby możliwa, gdyby nie życzliwy stosunek polskich władz względem tego zagadnienia. Postulatem tym zaczęto zajmować się stosunkowo późno, bo dopiero od połowy lat 30. XX w. W okresie tym, polskie władze, również na arenie międzynarodowej, lansowały ideę o konieczności masowego, żydowskiego wychodźstwa z kraju. Czynniki te mogły wpłynąć na to, że w latach 1922–1937 z Małopolski Wschodniej do Palestyny wyemigrowało minimum 10 350 osób.
Losy Żydów na terenie powiatu rzeszowskiego w okresie II wojny światowej
(Uniwersytet Rzeszowski, 2023-02-27) Trojanowska, Ewa
Ramy czasowe dysertacji wykraczają przed rok 1939, w celu przedstawienia charakterystyki terenu i kończą się na roku 1944, w którym zakończyła się okupacja niemiecka, na terenie powiatu rzeszowskiego. Zakres terytorialny niniejszej rozprawy obejmuje zasięg powiatu rzeszowskiego w okresie II wojny światowej. Pierwszy rozdział dysertacji dotyczy charakterystyki powiatu rzeszowskiego w latach 1939-1944, jego położenia i zasięgu, miejscowości jakie obejmował oraz ich powierzchni, w odniesieniu również do danych z okresu międzywojennego. Omawia zagadnienia związane z liczbą i rozmieszczeniem ludności żydowskiej na terenie powiatu rzeszowskiego, organizacyjną władz niemieckich. Odniesiono się również do polityki ludnościowej władz niemieckich w stosunku do Polaków, Żydów oraz Romów. Drugi rozdział odnosi się do życia codziennego Żydów, na terenie powiatu rzeszowskiego. Przedstawia proces wykluczania ludności żydowskiej z życia gospodarczego, grabieży jej majątku, aż do eksterminacji bezpośredniej, ukazując proces jej odizolowywania od reszty społeczeństwa. W rozdziale skupino się również na tematyce pracy przymusowej ludności żydowskiej i wykorzystywaniu jej jako siły roboczej. Bezpośredni proces eksterminacji został ukazany w rozdziale trzecim. Poprzedzały go wysiedlenia, które przebiegały w atmosferze terroru. Przebieg akcji na terenie powiatu rzeszowskiego był dramatyczny w dużym stopniu podobny do tego co działo się w pozostałych częściach Generalnego Gubernatorstwa. Ostatni czwarty rozdział poświęcony został ukrywaniu się Żydów i ich strategii przetrwania. Na terenie powiatu rzeszowskiego pomoc udzielana przez społeczeństwo polskie Żydom była w sposób indywidualny (poszczególne osoby) lub zorganizowany (przez ruch oporu). Przez cały okres ukrywania się lub ukrywania swojej tożsamości, trzeba było uważać na kolaborantów i donosicieli.
Ludność żydowska powiatu jarosławskiego w latach 1918 – 1939
(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-09-19) Mazur, Natalia
W okresie 1918 – 1939 ludność żydowska odegrała ważną rolę w powiecie jarosławskim. Ramy czasowe rozprawy doktorskiej to okres od zakończenia I wojny światowej do wybuchu II wojny światowej. Zakres terytorialny pracy obejmuje powiat jarosławski w międzywojennych granicach, a w szczególności znajdujące się w jego zasięgu żydowskie gminy wyznaniowe: Jarosław, Pruchnik, Radymno i Sieniawa. Praca ma na celu omówienie procesów zachodzących w ramach społeczności żydowskiej, ale także relacji wyznawców judaizmu z przedstawicielami innych narodowości i wyznań. Analizie poddano strukturę społeczności żydowskiej powiatu jarosławskiego, w odniesieniu do ogółu ludności omawianego powiatu, jak również województwa lwowskiego. Badania objęły liczebność i rozmieszczenie, narodowość i wyznanie oraz ruch naturalny, w ramach którego zestawiono statystykę urodzeń, małżeństw i zgonów Izraelickiego Okręgu Metrykalnego w Radymnie. Wyznawcy judaizmu z powiatu jarosławskiego w okresie międzywojennym, w większości zamieszkiwali w miastach, praca skupia się więc w głównej mierze na analizie obrazu miejskiej społeczności żydowskiej. Rozprawa doktorska porusza zagadnienia aktywności społeczności żydowskiej powiatu jarosławskiego, w dziedzinie gospodarczej i ekonomicznej, pomocowej, społeczno – politycznej i samorządowej, kulturalno – oświatowej oraz sportowej. Ważną część rozważań stanowi omówienie działalności gmin żydowskich, zarówno w sferze religijnej i dobroczynnej, jak również w dziedzinie szkolnictwa czy administracji. Dokonano próby oceny stosunków społeczności żydowskiej z ludnością innych wyznań i narodowości. Losy ludności żydowskiej powiatu jarosławskiego zostały brutalnie przerwane wybuchem II wojny światowej.
Ludność żydowska wobec państwa polskiego na terenie województwa stanisławowskiego w latach 1921–1922
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2022) Franz, Maciej
Stosunki polsko-żydowskie w pierwszej połowie XX w. pozostają najtrudniejszym fragmentem wspólnych losów. Bardzo często opinie o nich nie mają oparcia w solidnej analizie materiału źródłowego. Tekst powstał w efekcie prac badawczych uwzględniających niewykorzystywany dotąd materiał źródłowy odnoszący się do początków województwa stanisławowskiego w latach 1921–1922. Budowa państwa polskiego na Kresach Wschodnich była niezwykle trudna z uwagi na wrogość ludności ukraińskiej walczącej o własne państwo, słabość własnych struktur administracyjnych czy brak poparcia mocarstw Ligi Narodów. Ludność żydowska wobec starań i działań państwa polskiego zachowywała chłodną neutralność, sprzyjając raczej staraniom ludności ukraińskiej. Obraz samoizolacji społeczności żydowskiej wobec państwa polskiego, niechęci do udziału w wyborach czy spisie powszechnym jest istotnym elementem w dyskusji o wzajemnych stosunkach polsko-żydowskich w II Rzeczypospolitej.
Między mitycznym antysemityzmem, politycznym pragmatyzmem i sojuszem, którego oficjalnie nie było. Wybrane aspekty współpracy polskich władz wojskowych i żydowskiej prawicy w latach 1938–1944
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2017) Czop, Edyta; Mroczkowski, Krzysztof
W ostatnich latach publikacje naukowe i popularne poruszają coraz więcej zagadnień związanych ze stosunkami polsko-żydowskimi. Nadal jednak pozostają tematy, którym nie poświęca się uwagi. Jednym z nich jest współpraca polskich władz wojskowych z prawicowymi organizacjami żydowskimi – Betarem i Irgun Cwi Leumi (Etzel, Irgun) oraz Żydowskim Związkiem Wojskowym od czasów II RP do 1944 r. Tej tematyce poświęcony jest niniejszy tekst. Porusza on problemy m.in. pomocy wojskowej, organizowanych na terenie Polski szkoleń dla bojowników Irgunu, sprzedaży broni prawicowym syjonistom działającym nielegalnie w Mandacie Palestyny, w którym władzę sprawowała Wielka Brytania związana z Polską sojuszem wojskowym (prawica żydowska zwalczała obecność Brytyjczyków w Palestynie!). Omówiono także działalność Menachema Begina, poruszono problem żydowskich dezercji z armii Andersa i stanowisko w tej sprawie zarówno władz polskich, jak i strony żydowskiej.
Niemieccy duchowni ewangeliccy w Stanisławowie w latach 1889–1916. Od działalności misjonarskiej wśród Żydów do pracy na rzecz diaspory ewangelickiej w Galicji
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Röskau-Rydel, Isabel
Na początku lat 90. XIX w. grupa niemieckich pastorów ewangelickich otrzymała od Duńskiej Misji Żydowskiej zadanie chrystianizacji Żydów w Galicji. Na miejsce prowadzenia owej „misji żydowskiej” wybrano Stanisławów, dokąd wyruszyła grupa ewangelickich duchownych. Gdy w 1894 r. przybył tam z Greifswaldu młody pastor Theodor Zöckler (1867‒1949), zorientował się, że na miejscu żyje grupa ewangelików niemieckich, która pozbawiona jest wszelkiej opieki duszpasterskiej. W tej sytuacji Zöckler zrezygnował z prowadzenia „misji żydowskiej” i postanowił poświęcić się pracy wśród miejscowych ewangelików. Wielką rolę przy tej decyzji odegrał judeochrześcijanin Chajim Jedidjah Pollak (1854‒1916), zwany też Christian Theophilus Lucky, który został bliskim przyjacielem i doradcą ewangelickich pastorów w Stanisławowie.
Obraz Żydów w polskiej myśli historycznej okresu II Rzeczypospolitej Syntezy, parasyntezy i podręczniki dziejów ojczystych
(Uniwersytet Rzeszowski, 2022-12-20) Szeloch, Ewa
Celem niniejszej rozprawy jest ukazanie wielowymiarowego obrazu Żydów zaprezentowanego w polskiej myśli historycznej lat 1918-1939. Głównym przedmiotem badań stały się syntezy, parasyntezy oraz podręczniki dziejów ojczystych, które wyszły spod pióra historyków polskich. Cezurę czasową rozprawy doktorskiej wyznacza z jednej strony odzyskanie przez Polskę niepodległości, a z drugiej - wybuch II wojny światowej. Konstrukcja pracy oparta została na układzie chronologiczno-problemowym. Wyjątek stanowi część poświęcona podręcznikom szkolnym w latach 30-tych XX wieku. Ze względu na występujące wówczas jednolite wzorce wychowawcze. W pierwszym rozdziale ukazałam obraz Żydów w syntezach, parasyntezach oraz podręcznikach szkolnych lat 1900-1914. W drugim z kolei przeanalizowałam syntezy i parasyntezy lat 1918-1939. Podzieliłam go na dwa podrozdziały. W pierwszej kolejności analizie poddane zostały opracowania ogólne i opracowania dziejów politycznych. Następnie w podrozdziale drugim omówiłam prace parasyntetyczne. Zaliczyłam do nich publikacje specjalistyczne, odnoszące się do poszczególnych dziedzin historii. W trzecim rozdziale rozprawy omówiłam podręczniki historii ojczystej, które obowiązywały w okresie międzywojennym. W ramach tego rozdziału dokonałam podziału na prace opublikowane do reformy jędrzejewiczowskiej oraz te, które ukazały się w latach 1932-1939.
Polacy i Żydzi Bieszczadów i Pogórza Przemyskiego w narracjach biograficznych osób wysiedlonych w Akcji „Wisła”. Raport z badań
(Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016-06-30) Kosiek, Tomasz
Th e article focuses on showing the representations of Poles and Jews in bibliographic narratives of people of Ukrainian origin displaced from areas of the Bieszczady and Pogórze Przemyskie within the Operation Vistula. Using the method of oral history, the author conducted several interviews. In each of them there appeared the “others” from the immediate neighbourhood, which are remembered as the participants of shared fun, family members, or the neighbours, with whom the most important holidays were celebrated. Th e author does not assess whether the remembered images correspond to contemporary reality, which ultimately, due to the war and ethnic cleansing, ceased to exist. He believes, however, that the strong presence of Poles and Jews in the emories of his interlocutors proves that these “others” were an important fragment of the lost world.
Polacy, Żydzi i antysemityzm w publicystyce Ryszarda Ganszyńca
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2019) Chrostek, Mariusz
Ryszard Ganszyniec, an outstanding classicist, professor at the Jan Kazimierz University in the years 1920-1939 and, on and off, until 1946, as one of a few academic lecturers, openly opposed the growing wave of antisemitism among Polish students in interwar Lviv. His readings inspired by events at universities - the introduction of the so-called numerus clausus principle and of the bench ghetto in the thirties - were published in the form of two extensive brochures: The case of “numerus clausus” and its fundamental meaning. Academic antisemitism as a symptom of social antisemitism (1925) and Bench Ghetto (1937). The author did not only expose the low motives and methods of Polish nationalists. As a discerning humanist, he spoke on the principles of coexistence of two nations, Poles and Jews, in the new conditions of the resurgent Polish State after 123 years of political dependence. Despite the increasing acts of violence against Jewish youth, inspired mainly by the All-Polish Youth (beatings and even murders in the 1930s), and the passive, quiet consent of the majority of professors, Ganszyniec dealt with the phenomenon of numerus claususus on ethical, religious, economic and sociological levels. He reminded zealous Catholic nationalists of the Jewish origin of Christ. He juxtaposed the industriousness and austerity of Jews with the ineptitude of Poles, particularly visible in trade. He warned that attempts to transform the Polish nation into a politically and ethnically uniform formation would never succeed. He proved that privileging Polish students at universities leads them to laziness and strengthens their demanding attitudes. The bench ghetto, introduced by force during lectures, would begin to isolate Jewish shops, services, houses, and create places of retreat for this nation similar to the German concentration camps already existing at that time. Ganszyniec predicted that the Jews would be followed by communists, socialists, peasant activists and the entire opposition, until finally the single party system would take over, for which the Constitution would be only a “piece of paper”. The scholar saw the bench ghetto as a dangerous element in the nazification of society. One of the greatest weaknesses of Polish chauvinists, as he saw it, was the lack of any arguments for the alleged superiority of the “Polish race”. He easily proved the superiority of Jewish merits over those of Poles in building world cultural heritage. The postulates of the Lviv classicist, which made him many enemies, could not influence the situation at Polish universities on the eve of the Second World War, when two totalitarian systems were tightening around the Republic of Poland: Nazi and Stalinist.
School, society, culture and national identity in Oradea in the period 1920–1930
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023-03) Romînașu, Radu; Ardelean, Laura
Cultural and social life clearly contributes to accentuate the self-awareness within a community that, through the act of culture, asserts itself in the field of international relations. At the same time, culture represents a sensitive barometer for socio-economic and political life, through which a series of vital factors can be identified in the process of recovery and development of nations. In the interwar period, Romanian society faced a complex situation, generated by the extensive socio-political, economic and cultural changes that occurred after the end of the Great War. The promotion of the interests of the Romanian national state and of mass culture at the level of the entire country was pursued with consistency, this reality also manifesting itself in the historical province of Crişana, with the city of Oradea as its center. In the new context, a justified emphasis was placed on the culturalization project of Romanian society, for which an appeal was made to the main state institutions and the numerous cultural associations and reunions organized after 1918. Thus, the cultural and economic development program was intended to be implemented on a social scale as wide as possible. In a general view, the schools and organized cultural events led to a series of positive results, accepted as such by the society of Oradea. First of all, the percentage of illiteracy, at alarming levels at the beginning of 1920, was significantly reduced, especially in the countryside. The network of schools in Bihor County, together with intensive conference activity, supported by specialists, allowed not only the enablement of the peasantry in socio-cultural life, but also the understanding of some socio-economic and cultural phenomena that took place with an overflowing rapidity in the interwar society.
Społeczność Jarosławia w latach 1918-1939
(Uniwersytet Rzeszowski, 2021-04-09) Hołub, Jacek Marian
Jarosław okresu dwudziestolecia międzywojennego to, jak wiele miejscowości ówczesnej Polski, miasto wielokulturowe, przedstawicieli różnych nacji i wyznawców religii, żyjących ze sobą i obok siebie. Najliczniejszą grupą narodowościową byli Polacy, obok nich funkcjonowały mniejszości: żydowska, ukraińska, niemiecka, które wyznawały różne religie. Dominującą grupą wyznaniową byli wierni Kościoła katolickiego, następnie wyznawcy religii mojżeszowej i ewangelicy. Jarosławianie reprezentujący różną narodowość okazywali patriotyzm i oddanie dla Państwa Polskiego. Uczestniczyli w organizowanych na terenie miasta uroczystościach państwowych, wojskowych i religijnych. Żyjąc zgodnie, wspólnie zarządzali miastem działając w lokalnym samorządzie oraz należeli do licznych organizacji świeckich, religijnych i wojskowych. Koegzystencja mieszkańców była głęboko zakorzeniona w ich świadomości i należy ją uznać za kontynuację dobrosąsiedzkich stosunków utrwalanych w okresie Drugiej Rzeczypospolitej a współżycie było poprawne, serdeczne i przyjazne. Co prawda urazy i uprzedzenia były po każdej ze stron, ale przeważała zgodna współpraca, co pozwoliło temu okresowi zapisać się doniośle na kartach historii miasta.
Społeczność żydowska dębickiego sztetla na przełomie XIX i XX wieku
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018) Więch, Arkadiusz Stanisław
Dębica na przełomie XIX i XX w. była przykładem typowego galicyjskiego miasteczka, które w większości zamieszkiwała ludność żydowska. Niestety, z racji niedostatecznie zachowanego materiału źródłowego nie można w pełni zaprezentować losów gminy żydowskiej w Dębicy. Możliwa jest jedynie szczątkowa rekonstrukcja, której podjął się autor w niniejszym tekście. Podstawę źródłową stanowią materiały zgromadzone w Archiwum Narodowym w Krakowie oraz Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, a także materiał wspomnieniowy, przede wszystkim zaś relacje zawarte w dębickiej księdze pamięci. Problematyka artykułu koncentruje się na przedstawieniu życia codziennego mieszkańców dębickiego sztetla, charakterystyce relacji pomiędzy żydowskimi i polskimi mieszkańcami, a także udziale Żydów w zarządzaniu miastem oraz prezentuje strukturę zawodową osób wyznania mojżeszowego.
Społeczność żydowska Drohobycza w latach 1918 – 1939
(2015-04-27) Thomas, Katarzyna
Drohobycz to położone nad Tyśmienicą, dopływem Dniestru, oddalone od Lwowa o ok. 60 km na południowy zachód miasto powiatowe, leżące obecnie na terytorium Ukrainy. Miasto to zamieszkuje niewielka grupa Żydów. Z tych, którzy przetrwali Holokaust większość wyemigrowała do Izraela i Stanów Zjednoczonych oraz Polski. W okresie II Rzeczypospolitej Drohobycz przynależał terytorialnie do Polski. Dzieje Drohobycza nierozerwalnie wiążą się z jego żydowskimi mieszkańcami, którzy na przestrzeni wieków w dużym stopniu przyczynili się do rozwoju miasta w każdym jego aspekcie: politycznym, społecznym, kulturowym. Początki osadnictwa żydowskiego w tym rejonie sięgają średniowiecza i związane są z salinami. W 1404 roku pełnomocnik finansowy Jagiełły, Wołczko, jako pierwszy Żyd wydzierżawił królewskie żupy solne. Od XV wieku liczebność społeczności żydowskiej stopniowo wzrastała. Niniejsza praca prezentuje powiązania wewnętrzne społeczności żydowskiej miasta Drohobycza w okresie II Rzeczypospolitej uwzględniając podstawowe przejawy życia społecznego politycznego i gospodarczego. Ludność żydowska stanowiła ważny element wielonarodowego społeczeństwa międzywojennego Drohobycza. Jej aktywność obejmowała niemalże wszystkie aspekty życia społecznego. W ujęciu gospodarczym Żydzi zdecydowanie dominowali w handlu i przemyśle, w tym, w bardzo rozwiniętym przemyśle naftowym. Warunki gospodarcze mieszkańców Drohobycza uzależnione były od ogólnego stanu gospodarki polskiej. Kryzys na rynkach światowych poniekąd przyczynił się do rozwoju dużej ilości instytucji dobroczynnych wewnątrz społeczności żydowskiej. Trudne warunki gospodarcze w okresie powojennym oraz w latach trzydziestych próbowano niwelować pobudzając drobną przedsiębiorczość. W tym celu powoływano spółdzielnie kredytowe i kasy bezprocentowych pożyczek. W okresie dwudziestolecia międzywojennego gmina żydowska, jedna z najstarszych w Polsce borykała się z kłopotami finansowymi i administracyjnymi. Wyłonione w wyborach do gminy żydowskiej, rozpisanych w 1924 roku, władze, podjęły próbę naprawy poszczególnych aspektów funkcjonowania gminy. Znaczne obciążenie finansowe dla gminy żydowskiej stanowił katastrofalny stan budynków służących do celów religijnych. W omawianym okresie odnowiono szpital żydowski, dom starców, Synagogę Wielką oraz realizowano plany budowlane w obrębie nowego cmentarza żydowskiego. Życie polityczne Żydów drohobyckich charakteryzowała duża różnorodność stronnictw politycznych syjonistycznych i niestyjonistycznych. Do najaktywniejszych należały ugrupowania syjonistyczne. Powiązane z nimi organizacje młodzieżowe prowadziły dynamiczną działalność poprzez organizację różnego rodzaju spotkań, wykładów, warsztatów i kursów. Religijne szkolnictwo żydowskie, zwłaszcza na poziomie elementarnym rozwijało w oparciu o zasady judaizmu. Ponadto część młodzieży korzystała z państwowego systemu oświaty uczęszczając do lokalnych placówek szkolnych. W prywatnym Gimnazjum Koedukacyjnym im. Leona Sternbacha oraz Gimnazjum Państwowym im. Króla Władysława Jagiełły uczniowie wyznania mojżeszowego stanowili większość. W gimnazjum państwowym odsetek ten spadł poniżej 50 % w połowie lat trzydziestych. Społeczność żydowską na tle pozostałych narodowości wyróżniało bogate życie kulturalne. Poza gościnnymi występami artystycznymi prezentującymi znane dzieła w języku jidysz, tworzono lokalne stowarzyszenia zajmujące się szeroko pojętą sztuką. Drohobycz jest obecnie miastem postrzeganym przez pryzmat Bruno Schulza, chociaż twórców nie tylko żydowskich pochodzących z tego miasta było ponad dwudziestu. Szczególnym miejscem dla społeczności żydowskiej był Dom Żydowski, który był swoistym centrum życia społecznego Żydów. Społeczność żydowska Drohobycza w latach 1918-1939 wykazywała ponadprzeciętną aktywność gospodarczą, społeczną i polityczną. Poprzez szereg organizacji tworzyła zwarte środowisko. Wybuch II wojny światowej rozpoczął proces, który doprowadził do niemalże całkowitego zniszczenia ludności żydowskiej w Drohobyczu. Nigdy później nie odrodziła się ona w takim stopniu jak funkcjonowała przed wojną.
Społeczność żydowska w Bieszczadach w latach 1918-1939 i jej losy podczas II wojny światowej
(Uniwersytet Rzeszowski, 2018-04-09) Potaczek, Joanna Elżbieta
Przystępując do analizy życia społeczności żydowskiej w Bieszczadach, założeniem autorki stało się ukazanie specyfiki społecznej, gospodarczej, politycznej, kulturalno-oświatowej i religijnej tej ludności. Rozprawa jest również próbą odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób specyfika wielokulturowego i zarazem prowincjonalnego środowiska oddziaływała na dynamikę i charakter procesu integrowania się zamieszkujących tam Żydów na powyższych płaszczyznach aktywności. Rezultaty badań zawarte w niniejszej rozprawie zakresem chronologicznym objęły okres od 1918 r. do końca dwudziestolecia międzywojennego oraz analizę losów bieszczadzkich Żydów podczas II wojny światowej. Zakres terytorialny objął zaś teren Bieszczadów, znajdujący się obecnie w obrębie państwa polskiego. Praca pod względem rzeczowym ukazuje kształtowanie się zaludnienia i rozmieszczenie terytorialne Żydów oraz ich aktywność w rolnictwie, przemyśle, rzemiośle, handlu, organizacjach społecznogospodarczych i zawodowych oraz w rozwoju spółdzielczości. Przedstawia formy ich współdziałania w organizacjach politycznych i samorządach, jak również rozwój ich życia kulturalnego i oświatowego. W rozprawie ukazano także problematykę żydowskich gmin wyznaniowych przez analizę ich podstaw prawnych i struktur funkcjonowania, sytuacji ekonomicznej i personalnej oraz przez pryzmat rywalizacji o kierownictwo w gminach. Badaniu poddane zostały podstawowe sfery działalności gminnej, jakimi była religia i dobroczynność. W rozprawie przeanalizowano również losy Żydów bieszczadzkich podczas II wojny światowej, na podstawie ogólnej ich sytuacji na początku wojny, włączając w nią kwestię wypędzeń tej ludności do radzieckiej strefy okupacyjnej, analizując akty terroru, represje i pierwsze mordy, aż do masowych eksterminacji, ze szczególnym uwzględnieniem obozu pracy w Zasławiu. Analiza przedstawionych zagadnień, skłania do sformułowania naczelnej tezy, że pomimo postępującego w okresie międzywojennym regresu gospodarczego i zubożenia ludności, Żydzi wypracowali znaczny dorobek intelektualny i gospodarczy stanowiący integralne elementy kultury polskiej i ukraińskiej, uzupełniający swoim niepowtarzalnym kolorytem wspólną przeszłość tych narodów na ziemi, z której w czasie II wojny światowej, egzystencja Żydów została definitywnie wyparta.
Środowisko inteligencji żydowskiej w Tarnowie w latach 1772–1918 (wybrani przedstawiciele)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-09) Pachowicz, Anna
Celem artykułu jest omówienie kilku szczegółowych zagadnień odnoszących się do inteligencji żydowskiej w Tarnowie, przede wszystkim ukazanie wybranych przedstawicieli (m.in. rabinów, historyków, muzyków, rzeźbiarzy, adwokatów, lekarzy) związanych z miastem w różnych epokach historycznych, a także zwrócenie uwagi na strukturę tej grupy społecznej i na jej znaczenie w środowisku lokalnym. Mimo że społeczność ta była obecna przez wiele wieków w mieście, to w literaturze przedmiotu w większości można odnaleźć publikacje odnoszące się jedynie do ogólnej charakterystyki tej grupy (zwłaszcza w okresie II wojny światowej), a nie do poszczególnych osób tworzących ją w różnych okresach historii.
Stosunki polsko-żydowskie we wschodniej części dystryktu krakowskiego w latach 1942–1944/1945. Kilka uwag o stanie badań i jego przyczynach
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020) Rączy, Elżbieta
Tematem artykułu jest obecny stan badań nad stosunkami polsko-żydowskimi w latach 1942–1944/1945 i podstawowe jego uwarunkowania polityczne i społeczne. Te ostatnie zostały w nim omówione szerzej. Zakres terytorialny rozważań obejmuje wschodnią część dystryktu krakowskiego, a więc siedem powiatów obecnego województwa podkarpackiego. Priorytetem władz po zakończeniu II wojny światowej było dokumentowanie zbrodni niemieckich i próby rozliczenia sprawców, ponieważ takie były oczekiwania polskiego społeczeństwa. Problematyka stosunków polsko-żydowskich w badaniach historycznych w zasadzie nie istniała aż do przełomu lat 60. i 70. XX w. Wówczas to podjęto szerszy namysł nad zagadnieniem pomocy udzielanej Żydom przez Polaków, a przede wszystkim związanych z tym niemieckich represji. Było to pokłosiem wydarzeń marcowych z 1968 r. Do końca ubiegłego wieku w rozważaniach historyków na temat stosunków polsko-żydowskich dominowała kwestia pomocy. Dopiero polskie wydanie książki J.T. Grossa („Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka”, 2001), a przede wszystkim dyskusja, jaką ona wywołała, zintensyfikowało badania nad stosunkami polsko-żydowskimi. Zainicjowało też wstępne badania nad negatywnymi zachowaniami Polaków wobec uciekinierów z gett m.in. we wschodniej części dystryktu krakowskiego. W porównaniu jednak z zagadnieniami pomocy nastąpił w nich tylko niewielki postęp. Do dziś, nie licząc artykułów naukowych i popularnonaukowych, ukazały się cztery monografie dotyczące ratowania Żydów na omawianym w artykule obszarze, natomiast nie ma ani jednej poświęconej stricte postawom negatywnym.