Galicja. Studia i materiały nr 10/2024

URI dla tej Kolekcjihttps://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/11062

Przeglądaj

Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 25

Julian Czupka (1854–1924). Rzeszowski adwokat prekursorem humorystyki polonijnej w Ameryce
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Gerasik, Janusz
Celem artykułu jest przypomnienie postaci rzeszowskiego adwokata, który odegrał ważną rolę w dziejach Polonii amerykańskiej. Wcześniejszy okres życia nie był dotychczas badany z powodu brak źródeł. Autor artykułu dotarł do zespołu akt J. Czupki w Archiwum Państwowym w Rzeszowie. Kwerenda akt i wzmianek w prasie galicyjskiej umożliwiła szkic, obejmujący galicyjski okres jego życia. Natomiast pobyt J. Czupki w Ameryce opisano na podstawie wzmianek w ówczesnej prasie polonijnej i amerykańskiej oraz dokumentów z archiwów w USA. Kwerenda tych źródeł znacznie wzbogaciła wiedzę o rzeszowskim prawniku, który niemal pół wieku czynnie uczestniczył w życiu amerykańskiej Polonii na przełomie XIX i XX w.
Z dziejów teatru lwowskiego: Weksle przecięte, czyli jarmark w Czerniowcach Stanisława Doliwy Starzyńskiego
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Kowalewska, Danuta
Artykuł dotyczy komedioopery Stanisława Doliwy Starzyńskiego (1784–1851) Weksle przecięte, czyli jarmark w Czerniowcach, we Lwowie po raz pierwszy wystawionej 17 stycznia 1840 r. Akcja sztuki toczy się w środowisku wędrownych aktorów, ukazanych zarówno jako osoby prywatne, jak i w roli konkretnych postaci. Jej autor, propagator życia teatralnego na Podolu oraz we Lwowie i dostawca repertuaru dla zespołu Jana Nepomucena Kamińskiego (1777–1855), powiązany był z Galicją szeregiem relacji. W artykule wyjaśniono sprawę zagadkowego tytułu i zmian redakcji kolejnych wariantów sztuki oraz przybliżono jej zaskakujące dzieje sceniczne. Analiza tekstu ukierunkowana jest na zorganizowaną przez bohaterów maskaradę, ujmowaną jako rodzaj struktury teatru w teatrze, oraz na topos teatru świata.
Łemkowie zachodni przy granicy Galicji z Węgrami w XIX wieku
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Tyszkiewicz, Jan
W artykule przedstawiono losy społeczności łemkowskiej zamieszkującej na terenach położonych w zachodnich częściach Pienin (m.in. wsie Szlachtowa, Jaworki, Czarna Woda i Biała Woda) w XIX w. Omówiono podstawowe dziedziny życia Łemków w XVIII–XIX w., stosunki gospodarcze, społeczne, religijne i kulturalne oraz ich zależności w kontekście polityki państwowej. Ukazano również silny splot stosunków społecznych, kulturalnych i narodowościowych w ramach tej społeczności oraz wybrane kwestie kultury materialnej i życia codziennego, a także kształtowanie się lokalnych elit.
The Lviv intelligentsia milieu centered around “Dziennik Mód Paryskich” (1840–1848)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Półchłopek, Tadeusz
The primary aim of this article is to attempt to present the role of Dziennik Mód Paryskich [Journal of Parisian fashions] in the formation process of the democratic intelligentsia of Lviv – including writers, journalists, politicians, and artists. The creators of the periodical and its main editors (Tomasz Kulczycki, August Bielowski, Jan Dobrzański, Józef and Aleksander Dunin Borkowski) had ambitions to initiate liberal modernization processes in Galicia. The role played by Kulczycki’s biweekly at that time is difficult to overestimate from today’s perspective. We owe the magazine’s program, above all, knowledge about the ideas of reviving the concept of a Slavic Commonwealth. From the Lviv intelligentsia milieu centered around Dziennik Mód Paryskich also emerged a generation of outstanding journalists who, after 1848, contributed their writings to many Galician periodicals.
The Dissolution of the Pontifical Armenian-Ruthenian College in Lviv in 1784 by the Austrian Authorities: Origins, Process, Consequences
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Krzyżowski, Tomasz
The article presents the final years of the functioning of the Armenian-Ruthenian College in Lviv during the period of Austrian occupation. By the decision of Emperor Joseph II of Habsburg on April 5, 1784, the institution was dissolved, and the lecturers and students were evicted. The analysis of source material stored in the archives in Rome, Vienna, and Lviv enabled the presentation of the behind-the-scenes negotiations between church authorities (the Apostolic Nunciature in Vienna and the Congregation for the Propagation of the Faith) and the imperial chancery aimed at obtaining compensation for the lost property and efforts to reactivate the college outside the borders of the Austrian Empire.
Janina Korolewicz-Waydowa, debut and first stage experiences
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Wąsacz-Krztoń, Jolanta
This article is dedicated to the debut and early stage career of Janina Korolewicz-Wayda. The artist made her debut at the Lviv Opera as Hanna in Moniuszko’s “The Haunted Manor” (1894), and she first appeared on the stage of the Warsaw Grand Theatre as Amina in Bellini’s “La sonnambula” (1897). During the opening of the Lviv Grand Theatre, she performed the role of Bronka in Żeleński’s “Jontek” (1900), and it was also on this stage that she first sang the role of Halka in Moniuszko’s opera, a role she cherished throughout her life. Initially, she sang coloratura parts, then lyrical and dramatic ones. The initial reviews of her performances were varied, but with each season, critics increasingly appreciated her vocal and acting talent, and in later years, they only wrote about Janina Korolewicz-Wayda’s great artistry
Antoni Godziemba Wysocki in anecdotes and in the light of his own work (a reconnaissance study)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Samborska-Kukuć, Dorota
Antoni Godziemba Wysocki was known in the literary circles of Lviv in the early 20th century as a friend of Zapolska, the prototype of the hero of two of her controversial novels depicting life in the Lviv underworld. He published short prose forms, social and historical novels, essays, and literary reviews in Galician publications. He was the founder of the Independent Theater, where he staged highly ambitious plays. Today, he is a nearly forgotten author as no researcher has devoted much attention to him. However, it should be emphasized that reviews of his works were favorable, sometimes even enthusiastic (as in the case of Zabawy mędrców [Games of the Sages]). It is worth recalling this writer and reintroducing him to the history of Polish literature, even in a brief outline.
Sprawozdanie z uroczystości pogrzebowych księcia Andrzeja Lubomirskiego w dniu 20 stycznia 2024 roku
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Wołoszyn, Małgorzata
Dwa stulecia cmentarzy wojennych Stanisławowa w ujęciu Jaremy Kwasniuka, Romana Czorneńkiego i Petra Hawrylyszyna, czyli kilka słów o książce Війскнові Некрополі Станисловова – Івано-Франківська 1809–2020, Брустури 2022, 480 сс.
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Olechowski, Piotr
Uroki wielkomiejskiego i prowincjonalnego życia muzycznej rodziny Bursów. Przyczynek do historii galicyjskiej inteligencji
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Fink, Kinga
Celem artykułu jest ukazanie wybranych aspektów życia codziennego Bursów, trzypokoleniowej rodziny muzyków, poprzez pryzmat ich powszedniej egzystencji w dużych ośrodkach miejskich (Lwów, Kraków) i małym mieście na prowincji (Rzeszów). W artykule przedstawiono warunki życia, relacje wewnątrzrodzinne, formy spędzania czasu wolnego, kontakty towarzyskie, uczestnictwo w kulturze oraz codzienne obowiązki itp. z uwzględnieniem różnic stylu życia w realiach wielkomiejskich i małomiasteczkowych. Podstawę źródłową opracowania stanowi korespondencja oraz dokumenty zdeponowane głównie w polskich zasobach archiwalnych i bibliotecznych.
Galician veterinarians in the second half of the 19th and early 20th centuries: a social and professional portrait
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Mysak, Nataliia
The article explores veterinarians as a professional group within the intelligentsia of late 19th and early 20th century Galicia. It highlights the increasing number of veterinary doctors, driven by the growth of animal husbandry in the region’s agricultural sector, military needs of the Habsburg Empire, and rising demand for their services. Factors influencing the formation of this professional group are analyzed, including the specifics of their education, social perception, evolving stereotypes, workforce size, professional activities, and economic status, etc. The process of consolidation is also examined, evident in the establishment of a professional association.
Polacy w Centralnym Związku Dziennikarzy Słowiańskich i Wszechsłowiańskim Związku Dziennikarzy
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Świątek, Adam
Artykuł dotyczy współpracy dziennikarzy polskich z Galicji (Towarzystwo Dziennikarzy Polskich we Lwowie) i Wiednia (Związek Literatów Polskich w Wiedniu) z dziennikarzami innych krajów słowiańskich w ramach Centralnego Związku Dziennikarzy Słowiańskich (Ústřední svaz slovenských novinářů) powołanego w 1902 r. W 1908 r. organizacja ta wyszła poza granice monarchii habsburskiej, przekształcając się w Wszechsłowiański Związek Dziennikarzy (Všeslovanský svaz novinářů). Z powodu udziału rosyjskich dziennikarzy w tej inicjatywie Polacy zaniechali swojej dalszej aktywności. W tekście zwrócono uwagę na zaangażowanie polskich dziennikarzy w pracę związku oraz przedstawiono sylwetki najważniejszych z nich.
The history of the castle kitchen in Łańcut
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Lylo, Ihor
The article examines the history and activities of the castle kitchen in Łańcut from the second half of the 17th century until 1944. The results of the research are based on manuscript documents from the AGAD in Warsaw, the Library and Archives of the Łańcut Castle, the collections of the Department of manuscripts of the Vasyl Stefanyk Lviv National Library of Ukraine, and the memoirs of 19 th -century travellers. The changes that took place in the process of improving the kitchen workspace and organizing the work of the staff are an important testament to the culture that prevailed in the palaces and large estates of the Polish gentry. Special attention was paid to the portraits of former kitchen employees, the atmosphere around their workplace, and changes in public opinion about the work of a chef. Many research findings are presented for the first time. The results of the study will be useful for historians, anthropologists, and researchers of material culture.
Signatures in letters in terms of shaping the space for a good conversation (based on the private correspondence of Alojzy Feliński)
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Patro-Kucab, Magdalena
Research material consists of selected excerpts from the private correspondence of Alojzy Feliński, a poet who lived at the turn of the 18 th and 19 th centuries and served as the director of a high school in Krzemieniec (in the Tarnopol Circuit). The analysis focuses on letters sent from 1795 until the epistolographer’s premature death in 1820 to nine recipients from the circle of friends, as well as from the social and public spheres, including individuals active in Warsaw, Galicia, and Petersburg. The aim of the study is to analyze the letter signatures presented in various contexts. At times, it delves into issues of epistolary etiquette, at other times it relates to the matter of eutorics, and occasionally it considers the process of rhetorical persuasion.
Croatian Soldiers, Generals in Galicia and Bukovina in the years 1772–1918
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Lis, Tomasz Jacek; Trnski, Boris
The article concerns the presence of Croatian soldiers in Galicia and Bukovina during the period of Austrian partition, with a detailed list of officers who, at a certain stage of their military career, reached the rank of general. By referring to their example, the article will demonstrate the significance of soldiers from the southern Slavic regions for Galicia, as well as how the presence of these military personnel is perceived in Croatian historiography. We are particularly interested in events from the period of World War I, in which some of the mentioned soldiers participated.
Problematyka masowego wychodźstwa zarobkowego z Galicji omawiana podczas zjazdów prawników i ekonomistów polskich w epoce zaborów
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Ziomek, Krzysztof
Tekst stanowi próbę analizy problematyki masowego wychodźstwa zarobkowego z Galicji podczas II, III oraz IV Zjazdu Prawników i Ekonomistów Polskich. Podczas II Zjazdu, odbytego we Lwowie w 1889 r., Stanisław Kłobukowski – prawdopodobnie jako pierwszy w dziejach polskiej myśli społeczno-gospodarczej – wyłamał się z merkantylistycznego podejścia do migracji zarobkowych. Gorączka brazylijska, rozpoczęta w kolejnym roku, przyczyniła się do wzrostu zainteresowania tematyką wychodźstwa zarobkowego na ziemiach polskich. Postulaty referentów, przedstawione podczas kolejnych zjazdów, doczekały się realizacji dopiero w odrodzonej Rzeczypospolitej.
Nie tylko klasyk i stańczyk. Trójzaborowe znaczenie rodziny Koźmianów dla rozwoju inteligencji polskiej
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Menz, Mariusz
Artykuł przedstawia wpływ rodziny Koźmianów na polską kulturę i inteligencję w XIX w. Analizuje wkład przedstawicieli trzech pokoleń tej rodziny, w szczególności Kajetana, Andrzeja Edwarda, Stanisława Egberta, Jana oraz Stanisława, którzy odegrali kluczowe role w życiu kulturalnym i publicznym Polski pod zaborami. Autor podkreśla, że ich działalność miała znaczenie nie tylko lokalne, ale i ogólnonarodowe (trójzaborowe), wspierając rozwój polskiej inteligencji oraz utrzymanie narodowej tożsamości.
Роль українських інтелектуалів у підготовці релігійних видань для селянства Наддніпрянської України: галицький вимір
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Voloshenko, Viktoriia
W artykule przedstawiono rolę inteligencji naddnieprzańskiej w przygotowywaniu publikacji religijnych dla chłopstwa oraz doświadczenie aprobaty tych tekstów w wydaniach lwowskiej „Prosvity”. Uwzględniono wyznaczenie miejsca tego typu druków w projektach edukacyjnych i narodotwórczych. Zagadnienie rozpatrywane jest w kontekście przedstawienia krótkiej historii wydawania popularnych książek religijnych na Ukrainie Naddnieprzańskiej oraz określenia znaczenia tego rodzaju publikacji w życiu społecznym Galicji.
Marian Kantor-Mirski. Szkic do portretu przedstawiciela małomiasteczkowej inteligencji. Okres galicyjski
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Święcicki, Klaudiusz
Artykuł jest próbą rysu biograficznego Mariana Kantora-Mirskiego, ze szczególnym uwzględnieniem galicyjskiego okresu życia. Kantor był przedstawicielem galicyjskiej, małomiasteczkowej inteligencji. Urodził się w Tarnowie w 1884 r., ukończył tamtejsze seminarium nauczycielskie. Pracował jako nauczyciel, a następnie kierownik szkół ludowych. Był zaangażowany w działalność społeczną, pisarską i patriotyczną. W czasie I wojny światowej walczył w II Brygadzie Legionów Polskich, następnie w II Korpusie Polskim w Rosji oraz w POW w Ukrainie. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W II RP pracował jako kierownik szkół na Górnym Śląsku oraz w Zagłębiu. Zginął w Auschwitz. Jego aktywność stanowi przykład wszechstronności zaangażowania galicyjskiej inteligencji.
Adolf Nowaczyński jako rewelator conditio Polonica. Retrospektywa postkolonialna
(Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2024-12) Nakoneczny, Tomasz
Artykuł dotyczy Adolfa Nowaczyńskiego, pochodzącego z Galicji pisarza, dramaturga, publicysty i myśliciela politycznego okresu Młodej Polski i Dwudziestolecia, w kontekście wybranych wątków polskich studiów postkolonialnych. Doświadczenie galicyjskie Nowaczyńskiego ukształtowało jego stosunek do polskiej prowincjonalności przeciwstawianej przezeń zachodnim centrom cywilizacyjnym. Ów biograficzno-ideowy punkt wyjścia stał się zaczynem szerszej wizji polskiej historii i polskiego charakteru narodowego. Myślenie Nowaczyńskiego, wpisujące się we współczesne matryce (post)kolonialne (vide rola podziałów centro-peryferyjnych), wyróżnia zarazem pragmatyczny, antyesencjalistyczny stosunek do narodowej przeszłości oraz poszukiwanie sposobów przezwyciężenia odziedziczonych po niej zależności poprzez działania ukierunkowane na realizację konkretnych celów społecznych i politycznych (vide postulat aktywnej polityki morskiej).

Przeglądaj

Przeglądanie Galicja. Studia i materiały nr 10/2024 według Data wydania