Ana­lecta Archa­eolo­gica Res­so­viensia vol. 1 (2006)

URI dla tej Kolekcjihttp://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/213

Przeglądaj

Przeglądanie Ana­lecta Archa­eolo­gica Res­so­viensia vol. 1 (2006) według Data dodania

Przejdź do punktu w indeksie:
Aktualnie wyświetlane 1 - 12 z 12
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    The eastern borders of the Magdalenian culture range
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Połtowicz, Marta
    Prezentowana praca obejmuje tereny dzisiejszego Województwa Podkarpackiego, Lubelszczyzny, Sandomierszczyzny. Tereny te wyznaczają dziś wschodnią granicę zasięgu technokompleksu magdaleńskiego. Do opracowania włączono inwentarze z Grzybowej Góry i Mostów jako znajdujące się na północno-wschodniej czy może raczej na północnej peryferii zasięgu magdalenienu. Z terenów Polski południowo wschodniej znanych jest dziś 8 stanowisk na których zidentyfikowano materiały magdaleńskie. Stanowiska obejmują rozległy i urozmaicony pod względem geomorfologicznym obszar wyżynny, sięgając aż do przedpola Karpat (Hłomcza, Uście Gorlickie). Osadnictwo obejmuje strefę lessową. Wśród stanowisk wydzielić można dwa podstawowe typy: obozowiska krótkotrwałe, najpewniej zwykle jednokrotnie zasiedlane oraz duże, bogate stanowiska w typie obozowisk podstawowych, które z pewnością były okupowane przez dłuższy czas, być może kilka razy. Osadnictwo obejmuje bardzo szeroki przedział czasu: od schyłku najstarszego Dryasu po Allerod. Wynika stąd, że nosiciele omawianej kultury przybyli w te rejony już w początkach drugiej fazy zasiedlania terenów ziem polskich (jako pierwszą uznać należy epizod reprezentowany przez znaleziska z jaskini Maszyckiej). Na osiem wymienionych stanowisk, chronologia dwóch przypada najprawdopodobniej na Dryas I (Hłomcza, Wilczyce); na Bolling datuje się osadnictwo w Klementowicach – Kolonii, na Allerod – w Mostach, Grzybowej Górze i być może w Grodzisku Dolnym. Wiek harpuna z Przemyśla i inwentarza z Uścia Gorlickiego jest nieznany. Nie ma związku pomiędzy chronologią obozowisk a ich wielkością. Wydaje się, że o zakładaniu obozowisk nie decydował dostęp do złóż surowców kamiennych. Na większości stanowisk występowały skały przynoszone z odległości do 50 km, ale są też takie, na których powszechnie wykorzystywano surowce przynoszone z większych dystansów (np. Uście Gorlickie, Mosty, Grzybowa Góra, Klementowice – Kolonia). Jedynym stanowiskiem, które można łączyć z zagadnieniem wypraw po surowce mineralne jest stanowisko w Grzybowej Górze. W tym przypadku jednak założyli je ludzie, którzy przybyli tu w celu zdobycia hematytu a nie krzemienia. Wydaje się, że większość (?) stanowisk jest związana z szeroko rozumianą działalnością łowiecką ludności magdaleńskiej. Obok niewielkich obozowisk myśliwskich (Uście Gorlickie, Hłomcza, Grodzisko Dolne) mamy tu do czynienia z dużymi i dłużej zasiedlanymi obozowiskami, w których zapewne przygotowywano i naprawiano broń oraz oprawiano upolowaną zwierzynę. Pod względem typologicznym, inwentarze magdaleńskie w omawianym tu rejonie są mocno zróżnicowane. Niewątpliwie należą one do wielkiej, środkowoeuropejskiej prowincji magdalenienu obejmującej rozległe terytoria położone na wschód od Renu. Analogii typologicznych i technologicznych dla interesujących nas tu stanowisk można szukać zarówno na zachodzie, jak i na południu, na terenie Moraw, na licznych stanowiskach Morawskiego Krasu Charakterystycznym elementem są rylce typu Lacan zidentyfikowane w Hłomczy i Wilczycach. Rylce tego typu zostały po raz pierwszy w Polsce zidentyfikowane właśnie na tych dwóch stanowiskach. Posiadamy dziś zbyt mało informacji by próbować rekonstruować model osadnictwa magdaleńskiego na tych terenach. Wydaje się jednak, że nawet na podstawie dostępnych dziś, ubogich danych można wskazać na kilka istotnych faktów charakteryzujących omawianą tu „prowincję” magdalenienu.
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Terytorium eksploatowane przez ludność osady kultury ceramiki wstęgowej rytej w Łańcucie, stan. 3, woj. podkarpackie
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Dębiec, Maciej
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    The Annually Laminated Bottom Sediments of Lake Gościąż and Neolithic Settlements in the Western Part of Gostynin Lake District (Central Poland). An Outline
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Pelisiak, Andrzej; Rybicka, Małgorzata
    Jezioro Gościąż znajduje się w zachodniej części Pojezierza Gostynińskiego. Jego specyfika polega na specyficznej budowie osadów dennych – laminacji odpowiadającej ich rocznemu przyrostowi. Analizy takich osadów stwarzają jedyne w swoim rodzaju możliwości badania i datowania zmian środowiska naturalnego w otoczeniu jeziora, w tym przejawów aktywności człowieka. Badania osadów dennych były przedmiotem studiów multidiscyplinarnych, w tym paleobotanicznych. Jednocześnie z badaniami osadów jeziornych przeprowadzono w rejonie Gościąża systematyczne, wielokrotne prace powierzchniowe oraz wykopaliskowe na wybranych stanowiskach. Przedmiotem badań archeologicznych był obszar w promieniu 10 km od jeziora. Niniejsze opracowanie stanowi szkic relacji człowiek–środowisko naturalne w rejonie Gościąża w neolicie. Dokonano próby odniesienia osadnictwa ludzkiego datowanego na neolit z chronologicznie odpowiadającymi tym czasom fazami antropogenicznych zmian środowiska naturalnego. Faza 3 zaburzeń środowiska (4460–4300 BC) odpowiada jeszcze osadnictwu mezolitycznemu, którego liczne pozostałości zostały zarejestrowane w trakcie badań powierzchniowych i wykopalisk. Faza 4 (4300–3960 BC) oraz faza 5 (3960–3600 BC) dają skorelować się z osadnictwem neolitycznych społeczności kultury pucharów lejkowatych z fazy sarnowskiej i wczesnej fazy wióreckiej. Faza 6 (3600–3200/3100 BC) odnosi się do klasycznego etapu fazy wióreckiej kultury pucharów lejkowatych, której odpowiednikiem są fazy IIIB i IIIC według periodyzacji tej kultury na Kujawach. Faza 7 (3180–2755 BC) antropogenicznych przekształceń środowiska odnosi się do społeczności późnej kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kulistych. Na ten czas przypada również osadnictwo ludności z ceramiką typu Linin. Osadę tej ludności odkryto w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Gościąż (Gościąż, stan. 12).
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    The Exploitation and Distribution of Flints From the Central Part of Polish Jura in the Late Neolithic Times
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Pelisiak, Andrzej
    W późnym neolicie Europy środkowej jednym z najważniejszych surowców krzemiennych były krzemienie ze środkowej części wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Ich złoża po raz pierwszy zidentyfikowano na początku lat 80.XX wieku wzdłuż rzeki Krztyni. Odkryto tam również duży kompleks pracowni, w których wykonywano głównie siekiery czworościenne i długie wióry od rdzeni jednopiętowych. W trakcie badań powierzchniowych w otoczeniu Strzegowej odkryto następne kompleksy wydobywczo pracowniane w tzw. Górach Barańskich i w sąsiedztwie Jaskini Jasnej Strzegowskiej. Na podstawie informacji uzyskanych w rejonie Krztyni i rejonie Strzegowej wyodrębniono w ramach surowców ze środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej trzy pododmiany oznaczone jako G1, G2 i G3, w nawiązaniu do pierwszej klasyfikacji krzemieni jurajskich (surowce te oznaczono jako odmiana G). W niniejszym opracowaniu scharakteryzowano kompleksy pracowniane w Górach Barańskich i w pobliżu Strzegowej. Na podstawie informacji z tych rejonów oraz z dorzecza Krztyni, a także ogólnej wiedzy o użytkowaniu i dystrybucji siekier czworościennych, długich wiórów i narzędzi z długich wiórów podjęto próbę skonstruowania modelu dystrybucji krzemieni G w późnym neolicie.
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Die Größe zählt. Über einigen metrischen Eigenschaften der schnurkeramischen Amphoren aus Böhmen
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Dzbyński, Aleksander
    Założeniem wyjściowym poniższego artykułu jest potraktowanie amfor kultury ceramiki sznurowej (dalej KCSz) jako pojemników. Ponieważ naczynia te stanowią podstawowe wyposażenie zmarłych w tej kulturze, możliwe jest zatem, że jedną z ich funkcji był przydział pewnej ilości określonej substancji każdemu zmarłemu członkowi społeczności w trakcie obrzędów pogrzebowych. Zgodnie z tym założeniem do analiz została wytypowana jedna zmienna – pojemność amfory, względem której następnie odnoszone są kolejne tradycyjne zmienne jakościowe, jak płeć i wiek zmarłych oraz obecność innych charakterystycznych przedmiotów w grobach KCSz w Czechach. Zmienną tę uzyskano poprzez uogólnione potraktowanie amfory jako kuli o danym promieniu, dzięki czemu możliwe było obliczenie przybliżonej wielkości amfory (ryc. 1). W pierwszej części analiz prezentowana jest ogólna charakterystyka zmiennej. Jej dyspersja jest znaczna a większość obserwacji koncentruje się w niskich wartościach (w zależności lewa lub dolna część skali), o czym świadczy m.in. fakt, że mediana jest mniejsza od średniej. Z analizy ogólnej charakterystyki zmiennej wynika zatem, że większość amfor stanowią małe i średnie naczynia, przy czym zróżnicowanie wielkości naczyń jest bardzo duże. Największe amfory są dziesięciokrotnie większe od najmniejszych (ryc. 2–3, tab. 1). W drugiej części analiz przedstawione są relacje wybranych tradycyjnych cech kulturowych jak płeć i wiek zmarłych kultury ceramiki sznurowej w Czechach w stosunku do nowej zmiennej. Dodatkowym elementem różnicującym w tym zakresie są charakterystyczne wyroby kamienne z grobów KCSz: topory i buławy, które w literaturze traktowane są zgodnie jako przedmioty prestiżu lub wyznaczniki statusu zmarłych członków społeczności KCSz. Z przedstawionych analiz wynika jednoznacznie, że wszystkie wybrane cechy obrządku pogrzebowego tworzą specyficzne wzory na płaszczyźnie nowej zmiennej. Z analizy płci wynika, że mężczyźni dostawali większe amfory do grobów niż kobiety a najmniejsze z nich dawano dzieciom (ryc. 4). W kolejnej analizie otrzymujemy charakterystyczny rozkład wielkości amfor względem wieku zmarłych. Wynika z niej, że wielkość amfory ma bezpośredni związek z wiekiem pochowanych mężczyzn na cmentarzyskach KCSz a mężczyznom w wieku Adultus dawano największe z nich (ryc. 5). Natomiast w przypadku kobiet rozkład wielkości amfor nie jest już tak jednoznaczny. Równie interesująco prezentuje się rozkład nowej zmiennej względem charakterystycznych wyrobów kamiennych KCSz. Otrzymany obraz odzwierciedla złożoną strukturę hierarchiczną, w której pojedyncze buławy kamienne mają najmniejsze znaczenie względem nowej zmiennej a obecność topora i buławy w jednym grobie (bardzo rzadkie) honorowane było bardzo dużymi naczyniami (ryc. 6–7). Podsumowując prezentowane analizy należy stwierdzić, że nowa zmienna umożliwia głębszy wgląd w strukturę społeczną KCSz w Czechach, którą śmiało można określić jako wyraźnie hierarchiczną. Uznanie, że funkcją amfory w kontekście obrządku pogrzebowego było przechowanie ważnej ekonomicznie substancji (mleko?, zboże?), stwarzałoby dalsze możliwości studiów nad stosunkami społeczno-gospodarczymi w tej kulturze. W świetle powyższych analiz struktura społeczna KCSz wydaje się być silnie związana z zindywidualizowanymi stosunkami ekonomicznymi jej poszczególnych członków. Podsumowaniem graficznym tej tezy jest krzywa nierówności/koncentracji Lorenza, stworzona na podstawie wielkości amfor sznurowych, której rozkład jest zbliżony do stosunków ekonomicznych występujących w społeczeństwach współczesnych (ryc. 8).
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Czas użytkowania cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej – możliwości interpretacyjne i uwagi dyskusyjne
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Czopek, Sylwester
    Der Artikel behandelt die Nutzungsdauer der Gräberfelder der Tarnobrzeg Gruppe aus der Bronze- und frühen Eisenzeit. Der Autor sucht nach gemeinsamen und in gewissem Sinne repräsentativen Merkmalen der Nekropolen, indem er einen kritischen Überblick über die Nutzungsdauer der größten Nekropolen gibt. Aus den durchgeführten vielseitigen Analysen resultieren ein paar wichtige Bemerkungen. Manche von ihnen tragen wesentlich zum Verständnis der Entwicklungsdynamik der Tarnobrzeg Gruppe bei. Andere soll man dagegen breiter, als allgemeine Bemerkungen über die urgeschichtlichen Gräberfelder, die eine spezifische Quellenkategorie darstellen, behandeln. Hier die wichtigsten Schlussfolgerungen: 1. Die urgeschichtlichen Gräberfelder können verschieden charakterisiert werden. Neben dem vorherrschenden beschreibenden Standard, werden die Nekropolen durch gewisse messbare Werte beschrieben. Zu den wichtigsten von ihnen gehören: Zahl der freigelegten Gräber, Zahl der bestatteten Verstorbenen, Größe des Gräberfeldareals und die Nutzungszeit. 2. Auf den Gräberfeldern haben wir sehr oft mit zahlreichen Destruktionen, welche die ursprüngliche Gräberzahl, und somit auch die Zahl der in ihnen bestatteten Toten, herabsetzen. 3. Das Kriterium der Gräberfeldgröße – d.h. das durch die Gräber besetzte Areal so wie die Zahl der Bestattungen- sind nicht immer zueinander direkt proportional. 4. Genaues Bestimmen der Nutzungszeit des Gräberfeldes hängt von guten Quellengrundlagen ab, die es möglich machen, die Chronologie präzise festzulegen. In Bezug auf die Tarnobrzeg Gruppe sowie andere Einheiten des Lausitzer Kulturkreises soll man diese Quellengrundlagen für unzureichend (wenig genau) halten. In der Tarnobrzeg Gruppe wurde bis jetzt das Modell ausschließlich großer (riesiger) Gräberfelder, die von ein paar Hunderten bis zweitausend Gräber zählten, bestätigt. Das Vorhandensein auch kleiner (ein paar bis einige zehn Gräber) Nekropolen, worauf in der Fachliteratur hingewiesen wird, ist nicht ausreichend und überzeugend quellenmäßig nachweisbar. 5. Die Gräberfelder der Tarnobrzeg Gruppe kann man in zwei Gruppen einteilen. Die erste von ihnen bilden große Nekropolen, deren Nutzungszeit sich vermutlich mit den Zeitrahmen der Tarnobrzeg Gruppe deckt. z.B. Paluchy, und vermutlich auch Machów, Manasterz, Chodaczów. Die zweite umfasst dagegen Nekropolen deren Nutzungszeit kürzer war. Unter ihnen gibt es selten Beispiele dafür, dass die Nekropolen noch vor dem Schwinden der ganzen Kultureinheit verlassen wurden (man hörte auf, sie zu nutzen) (z.B. Bachórz- Chodorówka). Viel häufiger sind bestätigte Beweise für das Anlegen in der Phase II oder II/III und III neuer Nekropolen. Diese Tatsache kann man mit dem Bevölkerungswachstum und mit dem Entstehen in den jüngeren Phasen der Tarnobrzeg Gruppe neuer Besiedlungsmikroregionen erklären. 6. Alle besser (d.h. vollständig oder fast vollständig) erforschten Gräberfelder weisen das Vorhandensein ähnlichen Indexes hinsichtlich der in ein Jahr fallenden durchschnittlichen Gräberzahl auf. Auf allen Gräberfeldern schwankt sie zwischen 1 und 2. Dort wo sie niedriger ist, wurde die Nutzungszeit des Gräberfeldes vermutlich zu stark ausgedehnt. 7. Der Indexwert für die größten Gräberfelder der Tarnobrzeg Gruppe ist niedriger als woanders, was man mit den spezifischen lokalen Bedingungen und daraus resultierender niedrigerer Zahlenstärke der die Nekropole nutzenden Gruppen erklären kann.
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Major Questions Concerning Celtic Glass from the Eastern Regions of the La Tène Culture
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Karwowski, Maciej
    Szklana biżuteria kultury lateńskiej, długo pozostająca niejako na uboczu zainteresowań późnym okresem żelaza, stała się w przeciągu ostatniego ćwierćwiecza przedmiotem bardziej szczegółowych badań. Występujące powszechnie na stanowiskach kultury lateńskiej charakterystyczne ozdoby wykonane ze szkła (ryc. 1–5): bransolety, pierścienie (czyli „pierścieniowate” paciorki) i pierścionki, okazały się nie tylko dobrymi datownikami, ale także istotnym elementem szeroko zakrojonych zmian kulturowych zachodzących w świecie celtyckim w połowie III w. przed Chrystusem. Rezultatem tych zmian było ostateczne ukształtowanie się osadnictwa kultury lateńskiej w rejonie Europy środkowo-wschodniej. Omawiane znaleziska chronologicznie „wypełniają” cały okres środkowolateński (LT C) i wczesną fazę okresu poźnolateńskiego (LT D1). Znakomita większość typów i grup szklanych zabytków kultury lateńskiej występuje dość równomiernie na znacznych obszarach tej kultury. Zaobserwować można jednak kilka cech charakterystycznych wyłącznie dla Celtyki wschodniej. Dotyczy to przede wszystkim występowania bardzo ozdobnych bransolet grupy 15 wg systematyki Haevernick (ryc. 6–7) oraz bransolet grupy 6b zdobionych tzw. Schleifenverzierung (ryc. 8–9). Ze wschodnimi obszarami kultury lateńskiej wiązać należy także występowanie drobnych szklanych pierścionków (ryc. 10). Jednym z niewyjaśnionych zagadnień dotyczących omawianych znalezisk szklanych jest kwestia, zarówno lokalizacji hut szklarskich na terenie kultury lateńskiej, jak nawet tego, czy szkło kiedykolwiek na tym obszarze było wytwarzane. Hipotetyczne pracownie szklarskie zazwyczaj lokalizowane są w oparciu o ilościowo duże koncentracje znalezisk szklanych zabytków na ważniejszych oppidach jak również na terenie kilku osad o charakterze otwartym (ryc. 11). Unikalnym przykładem rozpoznanej archeologicznie konstrukcji związanej niewątpliwie z przetwarzaniem szkła, a być może nawet jego wytopem, jest pracownia szklarska odkryta na celto-dackim grodzisku w Malaja Kopana w rejonie górnej Cisy na Ukrainie Zakarpackiej (ryc. 12). Istotną częścią badań nad szkłem archeologicznym – w tym szkłem kultury lateńskiej – są analizy składu chemicznego, stanowiące obecnie właściwie odrębną gałąź studiów. Analizy te, poza informacjami o charakterze technologicznym, pozwoliły też na obserwacje powiązań stężeń niektórych elementów stwierdzonych w składzie podstawowym badanych szkieł z ich chronologią, a być może także miejscem wytwarzania (ryc. 13–15).
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Early Circular Umbones of the Przeworsk Culture. The Role of Local Tradition and Celtic Influences on the Diversity of Metal Parts of Shields at the Beginning of the Late Pre-Roman Period
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Bochnak, Tomasz
    Artykuł omawia genezę i zróżnicowanie najstarszych umb kolistych, przedstawiono również skrótowo podstawowe dane dotyczące umb taśmowatych. Omówiono zasadnicze różnice konstrukcyjne pomiędzy tarczami z żeberkiem okutym umbem taśmowatym oraz tarczami o płaskiej płycie, wzmocnionymi umbem z zamkniętą kalotą. Umba koliste były powszechnie używane w Europie w okresie halsztackim i w początkach okresu lateńskiego i należy przypuszczać, że wykształciły się one niezależnie w różnych częściach Europy; na Półwyspie Iberyjskim, Apenińskim, na Wyspach Brytyjskich oraz w Europie Środkowej. Problem genezy metalowego umba kolistego, które pojawiło się w Europie Środkowej w okresie dominacji celtyckiej, nie został dotychczas wyjaśniony. Część badaczy uważa je za miejscowy wytwór ludności zamieszkującej środkowoeuropejskie Barbaricum, zdaniem innych natomiast, umba tego typu powstały jako wynik ewolucji lateńskich form taśmowatych. W artykule przedstawiono argumenty przemawiające za pierwszą z opcji, oraz podważono hipotezę przeciwną, m.in. zwracając uwagę na fakt, że pierwsze metalowe umba koliste są starsze od umb uważanych za formy pośrednie między taśmowatymi a kolistymi. Zdaniem autora, najstarsze metalowe umba koliste powstały w wyniku zaadaptowania nowego surowca – żelaza – w miejsce innych używanych wcześniej substancji organicznych, np. skóry. Skórzane tarcze z kolistymi umbami znane są z Wysp Brytyjskich, a na stosowanie zbliżonych osłon na ziemiach polskich wskazują źródła ikonograficzne. Skórzane umba mają kształt zbliżony do niskiej kopuły, a przeniesienie tego kształtu na wyrób metalowy jest stosunkowo proste i nie wymaga wyspecjalizowanych narzędzi. Sposób obróbki skóry i blachy metalowej oczywiście różni się od siebie zasadniczo, jednak materiały te są zbliżone do siebie, jeżeli chodzi o możliwości modelowania wybranych kształtów. Wspomniane podobieństwo mogło być przyczyną, dla której blachę żelazną obrabiano naśladując umba skórzane, a nie drewniane. Należy bowiem zauważyć, że wydłużony kształt najstarszych umb drewnianych ze Skandynawii (Kvärlöv, Hjortspring) jest uwarunkowany włóknistą strukturą drewna. Gdy drążono w drewnie umbo, nadawano mu kształt wrzecionowaty, by zapobiec pękaniu najbardziej delikatnych partii, tj. tych, które kształtowano tnąc w poprzek słojów. W artykule przedstawiono również zróżnicowanie najstarszych umb z zamkniętą kalotą, w tym tzw. umb typu Bartodzieje, które zdaniem autora należy uważać za formę lokalną, typową dla kultury przeworskiej.
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Elementy dackie w kulturze przeworskiej we wczesnym okresie wpływów rzymskich
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Florkiewicz, Iwona
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Garum of Herod the Great (a Latin-Greek Inscription on the Amphora from Masada)
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Berdowski, Piotr
    W trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych w Masadzie w latach 1963–1965 przez misję Yigaela Yadina odkryto interesującą amforę zaopatrzoną w łacińsko-grecką inskrypcję (titulus pictus) wskazującą na przeznaczenie naczynia i jego zawartości dla króla Heroda Wielkiego (37–4 p.n.e.). Najprawdopodobniej mamy do czynienia z amforą typu Beltran IIB, który stanowi w istocie wariant amfory 38 w typologii Dressela. W naczyniach tego rodzaju transportowano rzymskie sosy rybne, takie jak garum, liquamen i inne. Analiza petrologiczna wskazuje na hiszpańskie (Betyka) pochodzenie amfory. W oparciu o kryteria taksonomiczne naczynie jest datowane na początek I w. n.e. Ze względu na bardzo nieliczne przypadki występowania greckich tituli picti na amforach, inskrypcja z Masady stanowi rzadki przykład napisu w języku greckim na naczyniu transportowym. Dodatkowo, bilingwiczny (łacińsko-grecki) charakter inskrypcji czyni z niej zabytek unikatowy. Stan zachowania inskrypcji jest fragmentaryczny. Dzięki lekturze i uzupełnieniom napisu wiemy, że w amforze znajdował się luksusowy gatunek rzymskiego sosu rybnego garum przeznaczony dla samego króla Heroda Wielkiego. Wraz z innymi naczyniami znalezionymi w Masadzie (m.in. na wino i oliwę), zakwalifikowanymi jako importy z Hiszpanii i Italii, amfora na garum wiele mówi o preferencjach kulinarnych Heroda, a także o naśladownictwie helleńskich i rzymskich obyczajów kulinarnych przez króla i jego najbliższe otoczenie.
  • Obrazek miniatury
    Pozycja
    Byzantine Archaeology – selected problems
    (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2006) Wołoszyn, Marcin
    W artykule zdecydowano się zaprezentować uwagi na temat stanu zaawansowania badań nad materialną przeszłością Bizancjum (I), a także nad dyskutowanymi w literaturze przedmiotu propozycjami terminologicznymi odnośnie archeologii bizantyńskiej (II). Choć obszerna, licząca ponad 600 stron praca zatytułowana „Byzantine Art and Archaeology” ukazała się już w 1911 r. dziedzinę nauki jaką jest archeologia bizantyńska uznać należy za dopiero początkującą. Praca O. M. Daltona nawiązuje do sposobu rozumienia archeologii terenów śródziemnomorskich jako historii sztuki. Periodyzacja, którą posługują się archeolodzy – bizantyniści nawiązuje na ogół do schematów znanych z opracowań historyków, historyków sztuki. Niezbędnym dla stworzenia chronologii względnej, a z kolei bezwzględnej jest w archeologii posiadanie większej grupy zespołów zwartych, w praktyce chodzi o bogato, stosunkowo bogato wyposażone pochówki, odkrywane na większych cmentarzyskach. Zwraca uwagę, iż pochówki bizantyńskie zarówno z okresu wczesno- jak i średniobizantyńskiego zawierają dość sporo elementów inwentarza grobowego, są to nie tylko dewocjonalia, lampki oliwne ale i ozdoby. Analiza materiałów sepulchralnych z obszaru Cesarstwa winna stać się najpilniejszym zadaniem archeologii bizantyńskiej. Określenie Bizancjum jako nazwa wschodniorzymskiego państwa w średniowieczu nie odpowiada terminologii znanej jego mieszkańcom, została ona zaproponowana w XVI w. Ostatnio P. Lock i G. D. R. Sanders zaproponowali rezygnację ze stosowania tego terminu i proponują określenie medieval archaeology in Greece. W odczuciu autora niniejszej pracy propozycja ta nie może zostać zaakceptowana. Od samego początku Cesarstwo nie było tworem jednolitym etnicznie, mieszkańcy imperium zdawali sobie sprawę z multietniczności swego państwa, nigdy nie istniał „naród” bizantyński. Podejmując (karkołomną) próbę nawiązania do samoświadomości mieszkańców Imperium należałoby mówić o archeologii romejskiej, jest to jednak niemożliwe. Skoro przyjęliśmy fenomen jakim była cywilizacja Bizancjum określać właśnie tym mianem, trudno wskazać powody by odstępować od tej reguły w wypadku archeologii. Bizancjum jest określeniem nawiązującym do historii politycznej, rekonstruowanej na podstawie źródeł pisanych, z tego powodu dość trudno ustalić archeologiczną definicję zabytków bizantyńskich. Jest to jednak ogólny problem archeologii europejskiego średniowiecza, dla którego nie wydziela się już kultur archeologicznych. Wydaje się, że rację ma E. Zanini, który uznaje, iż przedmiotem badań archeologii bizantyńskiej powinno być całe dziedzictwo kulturowe wschodniej części basenu M. Śródziemnego w okresie od IV do XV w. Wydaje się, iż za zabytki bizantyńskie (środkowobizantyńskie), uznać należy przedmioty spotykane na terenie wschodniej części basenu M. Śródziemnego, w Azji Mniejszej, Półwyspie Bałkańskim (Bizancjum w granicach typu 2 wg J. Kodera) jeżeli nie da się udowodnić, iż są to przedmioty: 1). awarskie; 2). staromadziarskie; 3). staro- (proto-) bułgarskie; 4). ogólnosłowiańskie; 5). arabskie.
  • Obrazek miniatury
    Pozycja