Przeglądanie według Autor "Rajpold, Wojciech"

Aktualnie wyświetlane 1 - 20 z 23

Determinants of gender and age in graves tarnobrzeg lusatian culture in the light of statistical analysis/Wyznaczniki płci i wieku w grobach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w świetle analiz statystycznych
(2017-05) Rajpold, Wojciech
Detailed description of the grant project (Preludiun) adopted for funding by the Narodowe Centrum Nauki: Dec-2016/23 / N / HS3 / 00666. The research objective of the presented project is making comprehensive statistical analyses in order to check whether it is possible to discover any objects which could be considered as determinants of gender and age in the cemeteries of Tarnobrzeg Lusatian culture. The primary objective of the project is to gather comprehensive information about objects found in burial places of Tarnobrzeg Lusatian culture and to contrast it with anthropological data. Of course, apart from the objects themselves we will also be interested in their form and size. Among other, the analyses are going to be made to verify whether the size of urns was affected by the age and sex of the dead. It is also necessary to verify whether the type of urn affected also the issues we are interested in. We will also analyse the bowls which were the covers of the urns, as well as any attachments placed inside and next to urns. Other approach is required for the remaining objects made of bronze, iron, bone and glass, as in such case we will be more interested in the form of objects. Another issue to be verified is if there was a correlation between the particular objects such as that bronze objects were more frequently placed next to certain types of urns. And, of course, how it correlated with age and sex of the dead. As for the methodology, the statistical analyses are going to be used as foremost. At the beginning, we are going to examine mutual connections of characteristics with age and gender as well as interactions between all the measured characteristics. In the study we are going to use the correlation theory (Spearman factor, chi^2 test for quality characteristics and contingency factor) and tests adapted to data and showing the differentiation of quantitative characteristics (e.g. vessel dimensions) by gender and age (analysis of variance or its non-parametric equivalents, Mann-Whitney tests, Median test, Kruskal-Wallis test). Then we are going to use models of regression properly matched to the type of data (e.g. logistic regression (logit function). And we are going create algorithms enabling identification of gender and age of deceased persons on the assumption that we have information about the selected features. We are going to use quantitative (e.g. size of vessels) and qualitative (e.g. types of cinerary urns) data in analyses. Among data there will also be so called data in rangable scale (how rich the burial was, how many bronze elements were there) and binary data ( e.g. gender, occurrence of adornments). Using these methods we are going also to check if there was any relation between certain objects and the richness of burial which would indicate to us their prestigious importance. We are also going to proceed with spatial analysis of necropolises using the Quantum GIS 2.18 software, and we are going to use the statistical data analysis based on selected concentration coefficients (e.g. Lorenz coefficient). Impact of the expected results on the development of science, civilization and society The value of the project is primarily the result of a new approach to the funeral sources, which has not been implemented in the proposed form in any of the local groups of the entire Lusatian cultural circle. In this context the case study of one cultural group may have a great importance for the whole cultural province of Central Europe and a part of Western Europe. Status of knowledge of funeral materials of Tarnobrzeg Lusatian culture is so advanced, that allows for a more in-depth studies using quantitative methods (in this case, developed statistics and comparative analyses). It is to be hoped that the results achieved will allow to: 1. Developing a new direction of analysing and drawing conclusions in reference to mass funeral sources of poorly drawn formal characteristics (what characterises all urn communities). 2. Testing statistical methods on large series of historical materials, together with establishing their suitability for drawing conclusions in the field of funeral features and reconstruction of a model of social relations. 3. Establishing relevant (significant) characteristics of historical material, statistically validated, important from the point of view of sex and/or age of the dead. 4. Formulating clear conclusions regarding organization of the society in the Tarnobrzeg Lusatian culture on the basis of funeral materials of micro scale (individual sites), meso scale (neighbouring necropolises) and macro scale (set of all cemeteries).
Materiały kultury trzcinieckiej i tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4, pow. leżajski w świetle analiz archeologicznych
(Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2016) Adamik, Joanna; Burghardt, Marcin; Rajpold, Wojciech
The subject of the present article is to describe the materials of the Trzciniec culture (KT) and the Tarnobrzeg Lusatian culture (TKŁ) coming from the studies conducted by K. Moskwa in 1978 and K. Ormian in 2001 at the site Wierzawice 4. KT materials, coming from this site, are represented by settlement features and sherds of pottery which can be dated to the classical phase of this culture. While TKŁ materials are represented by 23 burial complexes (21 urn cremation burials, single urnless cremation and inhumation burials) dated to I phase and the beginning of II phase of this culture, whereas the younger settlement materials came from III phase.
Materiały kultury trzcinieckiej i tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4, pow. leżajski w świetle analiz archeologicznych/Materials of the Trzciniec culture and Tarnobrzeg Lusatian culture coming from the site Wierzawice 4 in the light of archaeological analyses
(2016-10-21) Rajpold, Wojciech; Adamik-Proksa, Joanna; Burghardt, Marcin
The subject of the present article is to describe the materials of the Trzciniec culture (KT) and the Tarnobrzeg Lusatian culture (TKŁ) coming from the studies conducted by K. Moskwa in 1978 and K. Ormian in 2001 at the site Wierzawice 4. KT materials, coming from this site, are represented by settlement features and sherds of pottery which can be dated to the classical phase of this culture. While TKŁ materials are represented by 23 burial complexes (21 urn cremation burials, single urnless cremation and inhumation burials) dated to I phase and the beginning of II phase of this culture, whereas the younger settlement materials came from III phase
Materiały z epoki brązu i żelaza ze stanowiska Tarnobrzeg 5
(2017-03-28) Rajpold, Wojciech
Poster z XXXII rzeszowskiej konferencji Na stanowisku Tarnobrzeg 5 w roku 1992 badania archeologiczne przeprowadzili Jan Gurba i Marek Florek odkrywając materiały osadowe TKŁ i KT, oraz nieliczne fragmenty naczyń KPR pochodzące być może z cmentarzyska. Materiały KT nie były zbyt liczne i reprezentacyjne (186 fragmentów ceramiki) stąd nie dawały podstaw pod datowanie. Niewątpliwie najciekawszy był brązowy sierpik z guzkiem odnoszący się do III i IV okresu epoki. Warta odnotowania jest także niewielka dwuścienna siekierka z krzemienia święciechowskiego. Prócz tego z czterech obiektów które można łączyć z KT dwa prawdopodobnie miały mieszkalny charakter. Liczniejsze i bardziej reprezentacyjne były materiały TKŁ (350 fragmentów i 8 w dużym stopniu zachowanych naczyń), które niemal w całości można odnosić do jej III fazy rozwoju. Pod względem form najliczniejsze były garnki jajowate z otworkami pod krawędzią wylewu, dołkami palcowymi oraz plastycznymi listwami. Ciekawą formą była misa na pustej nóżce. Zarówno garnki jajowate jak i misa na pustej nóżce mogły dokumentować wschodnie oddziaływania kulturowe. Warto też zwrócić uwagę na dwie fragmentarycznie zachowane wazy, które jak się wydaje można datować na przełom II i III fazy wyznaczały by więc one najstarsze materiały. Mieliśmy tu także brązowe oraz żelazne szczypczyki, które mogłyby dokumentować rozpowszechnianie się żelaza. Na stanowisku tym odkryto także niewielki brązowy skręcik z jednym końcem zaostrzonym drugim zwiniętym w spiralną tarczkę. Wreszcie warto wspomnieć o 4 obiektach TKŁ które wszystkie stanowiły jamy zasobowe co pozwala przyjąć, iż rozpoznano część tej osady o gospodarczym przeznaczeniu. Materiały KPR jak wspomniano nie prezentują się specjalnie bogato mamy zaledwie 9 fragmentów ceramiki oraz trzy naczynia zachowane w nieco większym stopniu. Nie daje to podstaw pod szersze analizy niemniej w świetle obecności szczątków kostnych oraz informacji o wykopywaniu tutaj przed rokiem 1961 urn wydaje się, iż zabytki te można próbować łączyć z cmentarzyskiem KPR.
Materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej ze stanowiska Wierzawice 4 w świetle źródeł archeologicznych i antropologicznych
(2016) Rajpold, Wojciech; Adamik-Proksa, Joanna; Burghardt, Marcin; Rogóż, Joanna
Poster prezentujący materiały z osady kultury trzcinieckiej i cmentarzyska tarnobrzeskiej kultury łużyckiej pochodzących ze stanowiska Wierzawice 4. Stanowisko to było przedmiotem badań wykopaliskowych Kazimierza Moskwy w roku 1978. Odkryto wówczas między innymi 21 pochówków ludności tarnobrzeskiej kultury łużyckiej datowanych na jej wczesną fazę rozwoju oraz materiały osadowe kultury trzcinieckiej. Jednak poza krótką wzmianką w Materiałach i Sprawozdaniach Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1976-1979 materiały te nigdy nie zostały całościowo opracowane, stąd celem referatu jest ich przybliżenie szerszemu gronu odbiorców. W ramach wystąpienia zostaną także zaprezentowane materiały z późniejszych wykopalisk Krzysztofa Ormiana, które nigdy nie doczekały się opracowania i publikacji. Ponadto omówione będą wyniki analizy antropologicznej przepalonych ludzkich szczątków kostnych z omawianej tu nekropolii. Biorąc pod uwagę, iż dotychczasowe, raczej skrótowe opracowania dotyczące tego stanowiska, nie zawierały tego typu analiz, będzie to stanowić niewątpliwie znaczące uzupełnienie obecnego stanu wiedzy. Wreszcie poruszony zostanie krótko temat miejsca tego stanowiska w lokalnej strukturze osadniczej.
Osada z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na stanowisku Tarnobrzeg 5
(Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2022-12) Rajpold, Wojciech
Archaeological research at the site Tarnobrzeg 5 site was carried out by Jan Gurba and Marek Florek in 1992, uncovering settlement materials of the Tarnobrzeg Lusatian culture (TLC) and the Trzciniec culture (TC). The latter were not very numerous and representative, so they did not give grounds for a specific determination of the chronology. Undoubtedly, the most interesting artefact was a bronze sickle with a knob, referring to the III and IV period of the Bronze Age. The TLC materials, which almost entirely can be referred to the III phase of its development, turned out to be crucial for determining the chronology of the site. In terms of pottery forms, the most numerous were egg-shaped pots with holes under the edge of the rim, finger hollows and plastic strips. An interesting form was also a bowl on an empty leg. Both egg-shaped pots and a bowl with an empty leg may be evidence of Eastern cultural influences. It is also worth noting two fragmentarily preserved vases, which – as it seems – can be dated to the turn of the II and III phases of the TLC, which would indicate the existence of chronologically older material. Bronze and iron tweezers have also been recorded here, which may document the dissemination of iron.
Osada z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Tarnobrzegu
(2017-03-13) Rajpold, Wojciech
Prezentacja wygłoszona na konferencji (w Lublinie) pt. Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w środkowej i wschodniej Polsce- Osady osadnictwo oraz elementy gospodarki w kulturach epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Zaprezentowano materiały osadnicze TKŁ i KT pochodzące ze stanowiska Tarnobrzeg 5. Co do materiałów KT najciekawszy był brązowy sierpik z guzkiem datowany w obrębie III okresu epoki brązu. Prócz tego mieliśmy tam 186 fragmentów ceramiki w tym wylewy o pogrubionych brzegach, fragmenty wazek i miseczek stożkowatych. Materiały TKŁ reprezentowało 350 fragmentów ceramiki, 8 naczyń oraz zabytki brązowe (skręcik i szczypczyki) i żelazne (szczypczyki) całość materiałów TKŁ mieściła się w III fazie jej rozwoju.
Pierwsze sprawozdanie z weryfikacyjnych badań na grodzisku z wczesnej epoki żelaza w Chotyńcu
(Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2017) Czopek, Sylwester; Trybała-Zawiślak, Katarzyna; Tokarczyk, Tomasz; Ocadryga-Tokarczyk, Ewelina; Burghardt, Marcin; Adamik-Proksa, Joanna; Rajpold, Wojciech
The article presents the results of the trial excavations carried out in 2016 at the fortified settlement in Chotyniec, Jarosław district. It is an object which has been known and mentioned in archaeological literature for a long, but without its precise chronological affiliation, due to the lack of excavations. However, it was most often combined with the Middle Ages. The conducted research requires significant adjustments. All the sources and contextual records allow us to link this large fortified settlement in Chotyniec with the Early Iron Age and the forest steppe variant of the Scythian cultural circle. This unique site will be researched in the next excavation seasons.
Prezentacja materiałów z cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej i przyczynek do ich statystycznych analiz mających pomóc we wskazaniu wyznaczników wieku i płci.
(2017-05-23) Rajpold, Wojciech; Zaręba, Lech
Prezentacja wygłoszona 23.05.2017 na seminarium matematyczno/analitycznym na wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jest to prezentacja materiałów tarnobrzeskiej kultury łużyckiej pod kątem ich wykorzystania w analizach statystycznych mających na celu wskazanie archeologicznych wyznaczników wieku i płci. Prezentuje tu również potencjalne problemy badawcze:: kwestia gender, obrzędów przejścia, różnice regionalne i chronologiczne. Wreszcie jest tu też część wyników które już udało się osiągnąć. Przede wszystkim związek wielkości popielnicy z wiekiem. Brak przełożenia głębokości pochówku na wiek i płeć. Związek obecności brązów z wiekiem oraz związek niektórych naczyń. Oraz tym podobne zależności.
Próba określenia liczby cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej oraz liczby osób na nich pochowanych
(2017-03-28) Rajpold, Wojciech
Poster z XXXIII rzeszowskiej konferencji sprawozdawczej Niewątpliwie jednymi z najlepiej rozpoznanych stanowisk archeologicznych tarnobrzeskiej kultury łużyckiej są jej cmentarzyska. Materiały te dają nam bezpośredni kontakt z ludźmi, których dotyczą nasze badania. Pozwalały także wniknąć w sferę duchową człowieka w pradziejach. Wreszcie w porównaniu do badań na osadach tutaj interpretacja jest znacznie łatwiejsza, a materiały prezentują często dużo lepszy stan zachowania. Nie powinno, więc dziwić, że to właśnie tego typu stanowiska są najlepiej rozpoznane. Jednak warto zastanowić się jak wiele cmentarzysk mogło istnieć oraz ile osób było na nich pochowanych i jak przekłada się to na obecny stan wiedzy. Tematem poniższego posteru będzie właśnie próba przedstawienia tych kwestii. W tym celu spróbowano ustalić potencjalną liczbę ludności TKŁ w jej I rozwoju. Tutaj przyjęto ustalenia z lepiej rozpoznanych regionów TKŁ dla których średnia liczba ludności wynosiła ok. 0,4 osoby na km2 ten wynik przemnożono przez obszar zajmowany przez TKŁ w jej I fazie rozwoju. Tak otrzymana liczba stanowiła dane wyjściowe. Dalej zakładając przyrost naturalny na około 1‰, a czas wymiany pokoleniowej na około 30 lat i dodatkowo biorąc poprawkę na gwałtowny wzrost liczby ludności w III fazie rozwoju by może spowodowany napływem nowych osób można było określić dynamikę przemian demograficznych TKŁ. To także pozwalało nam na stwierdzenie ile potencjalnie osób zmarło w czasie rozwoju TKŁ. Tu należało określić średnią liczbę pochówków na cmentarzyskach TKŁ. I w ten sposób udało się nam określić potencjalną liczbę nekropolii TKŁ oraz liczbę osób na nich pochowanych, oczywiście tylko przy założeniu, że każda osoba była chowana na cmentarzysku. Porównanie tych danych z tym co wiemy o cmentarzyskach pokazało iż wiemy o aż 60% z potencjalnie istniejących cmentarzysk TKŁ. Jednak już stan rozpoznania tych cmentarzysk jest bardzo niski gdyż okazuje się, że wiemy o 4,6% pochówków co w dodatku przy braku opracowania materiałów chociażby z Tarnobrzega-Machowa 20, Piganach czy Wierzawic 18 pokazuje, iż dalsze badania mogą nam tu przynieść jeszcze bardzo dużo wiadomości. Warto jednak podkreślić, iż i tak stan rozpoznania cmentarzysk TKŁ prezentuje się relatywnie dobrze zwłaszcza w porównaniu z nekropolami na Lubelszczyźnie.
Przemiany ludnościowe zachodzące od środkowego okresu epoki brązu do początków epoki żelaza w tarnobrzesko-koprzywnickim regionie osadniczym
(Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35-016 Rzeszów, ul. Hoffmanowej 8 tel. 17 872 15 81, 2013) Rajpold, Wojciech
The issues discussed in the text below refer to changes in the settlement of the Tarnobrzeg – Koprzywnica region from the fourth period of the Bronze Age to the Early Iron Age. During this period, the Tarnobrzeg Lusatian culture was being developed here and as for HaC and D phases the Pomeranian culture also appeared. The article draws attention to the difference considering the population of the Tarnobrzeg Lusatian culture in I and III phase of its development. It mainly emphasises the issue of rapid population growth in the third phase. It seems that it cannot only be explained by a gradual process of increasing population. This growth can be partially explained by means of the emergence of the Pomeranian culture. However, regarding the areas of the east Vistula river the flow of mentioned population was small and it could not provide the expected results. What is more, with regard to the Połaniec Basin this culture did not appear in general. Only as far as the Sandomierz Upland is concerned, the impact of the mentioned culture was marked more intensely, but it seems that it was a place where a combination of the two groups appeared and the formation of the mixed Pomeranian – Lusatian group took place. It forces us to trace also other directions of people influx which could explain the occurring differences.
Przemiany osadnicze nad dolnym odcinkiem górnej Wisły w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza
(Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35-016 Rzeszów, ul. Hoffmanowej 8 tel. 17 872 15 81, 2015) Rajpold, Wojciech
Jest to streszczenie (w języku polskim i angielskim) książki pt. Przemiany osadnicze nad dolnym odcinkiem górnej Wisły w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, która ukazała się drukiem w serii Collectio Archeologica Ressoviensis
Przemiany osadnicze w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza nad środkową Wisłą
(2013) Rajpold, Wojciech
Prezentacja wyników pracy magisterskiej autora, prezentującej przemiany osadnicze od początków epoki brązu do wczesnej epoki żelaza. Która została została opublikowana w serii COLLECTIO ARCHAEOLOGICA RESSOVIENSIS http://www.archeologia.ur.edu.pl/2016/03/03/przemiany-osadnicze-nad-dolnym-odcinkiem-wisly-w-epoce-brazu-i-wczesnej-epoce-zelaza/. Prezentacja była wygłoszona na XXIX rzeszowskiej konferencji sprawozdawczej która odbyła się w dniu 23-24 kwietnia 2013 roku
Rastko Vasic, Die Halsringe im Zentralbalkan. Vojvodina, Serbien, Kosovo und Mazedonien, Prähistorische Bronzefunde 11:7, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 2010, 70 Seiten, 44 Tafeln;
(Polish Academy of Sciences, 2014) Rajpold, Wojciech
Recenzja książki Rastko Vasica poświęconej naszyjnikom pochodzącym z bałkanów
Statystyka w archeologii, czyli dlaczego nie trzeba bać się liczb
(Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2021) Rajpold, Wojciech
The great motorway research and construction investments have brought and are still bringing a huge set of new data. In 2019 alone, one million new archaeological artefacts were sourced. Therefore, there is a problem of systematic and comprehensive development of the obtained sources, in which statistics may be helpful. The article introduces selected statistical methods and shows examples of their use. It focuses on their usefulness in archaeological research, and thus it may become a boost for their wider use in the development of archaeological sources.
Szpile w tarnobrzeskiej kulturze łużyckiej. Przyczynek do badań nad ich związkiem z wiekiem i płcią oraz rozważania na temat pojawienia się żelaza
(Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2017) Rajpold, Wojciech
The purpose of the text below is an attempt to present changes in the distribution of bronze and iron pins in the area occupied by the population of the Tarnobrzeg Lusatian culture. Based on these changes, an issue of iron will be investigated. Pins are the only objects in the Tarnobrzeg Lusatian culture TLC, which were made on a larger scale from both bronze and iron. Therefore, considering this issue in terms of settlement archaeology, as well as a view at its cultural conditions, it may provide interesting information about the changes introduced by the appearance of iron. In the course of the research the division of pins into individual subgroups was made and the relationship between the type of these pins together with their size in the light of age and gender of the deceased was analyzed. The article will discuss both the issues of changes that were caused by the appearance of iron, and the relationship of the pins with age and the gender of their users.
Szpile w tarnobrzeskiej kulturze łużyckiej. Przyczynek do badań nad ich związkiem z wiekiem i płcią oraz rozważania na temat pojawienia się żelaza
(Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35-016 Rzeszów, ul. Hoffmanowej 8 tel. 17 872 15 81, 2017-12-27) Rajpold, Wojciech
Celem poniższego tekstu jest próba zaprezentowania zmian w rozmieszczeniu brązowych i żelaznych szpil na obszarze zajmowanym przez ludność TKŁ. Na podstawie tych zmian autor będzie się zastanawiał nad zmianami w sposobie podejścia do żelaza. Zasadniczo dokładniejsze spojrzenie na szpile może dać tu bardzo interesujące wyniki, gdyż jest to jedyny przedmiot w TKŁ który był na szerszą skalę wykonywany zarówno z brązu i jak żelaza. Stąd rozpatrzenie tego nie wątpliwie ważnego przedmiotu pod kątem archeologii osadnictwa, jak również spojrzenie na jego kulturowe uwarunkowania, może dać ciekawe informacje odnośnie zmian jakie wprowadzało pojawienie się żelaza. Do tego autor dokona tutaj podziału szpil na poszczególne podgrupy. Zastanowi się też czy nie istniał związek między typem szpili oraz jej wielkością a wiekiem i płcią osoby zmarłej. Zostaną tu więc poruszone zarówno kwestie zmian jakie wprowadzało pojawienie się żelaza jak i związek samych szpil z wiekiem oraz płcią ich użytkowników. The purpose of the text below is an attempt to present changes in the distribution of bronze and iron pins in the area occupied by the population of the Tarnobrzeg Lusatian culture. Based on these changes, an issue of iron will be investigated. Pins are the only objects in the Tarnobrzeg Lusatian culture TLC, which were made on a larger scale from both bronze and iron. Therefore, considering this issue in terms of settlement archaeology, as well as a view at its cultural conditions, it may provide interesting information about the changes introduced by the appearance of iron. In the course of the research the division of pins into individual subgroups was made and the relationship between the type of these pins together with their size in the light of age and gender of the deceased was analyzed. The article will discuss both the issues of changes that were caused by the appearance of iron, and the relationship of the pins with age and the gender of their users.
The Mysterious Copper Battle Axe from the Castle Museum in Sandomierz
(Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 2023-12) Rajpold, Wojciech
In the Castle Museum in Sandomierz, there is a small copper battle axe whose place and circumstances of discovery are unknown. It is only known that this item was found in the vicinity of Sandomierz. The discussed artefact represents the Nógrádmarcal type, characterized by a distinctive haft, a ring near the haft hole, two opposing blades/arms, and a lowered horizontal arm in relation to the apex of the haft opening and the vertical blade. This form is particularly prevalent in the northern Carpathian region, especially in present-day Czech Republic and Slovakia. Additionally, similar specimens are also recorded in northern Hungary and Romania. In formal terms, this item corresponds to the C2 type according to Julie Heeb’s typology, which is numerous in the western part of the Carpathians, especially in the Czech Republic. The majority of them were discovered in contexts unfavourable to chronological studies. It is not excluded that these specimens survived until the younger Eneolithic period. It seems that the safest way to date them is to the turn of the 5 th /4 th millennium BC or the beginning of the 4 th , and associate them with late influences of the Polgar cycle. The presented artefact is most likely to be seen as an import from the south-western or southern direction into the environment of the Lublin-Volhynian culture. It is another copper artefact from the Eneolithic period discovered in the Sandomierz Upland, indicating lively contacts between these areas and those located further south and southwest.
Wielkość popielnic z cmentarzysk tarnobrzeskiej kultury łużyckiej a wiek i płeć osób w nich pochowanych
(2015) Rajpold, Wojciech
Tematem wystąpienia była próba zastanowienia się czy istniała relacja pomiędzy wielkością popielnicy a wiekiem oraz płcią osoby w niej pochowanej. Bez wątpienia popielnica jest jednym z najważniejszych elementów wyposarzenia. Nie tylko w przypadku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, ale w każdej kulturze z kręgu kultur pół popielnicowych. Jest, więc rzeczą oczywistą, że naczynie, w którym znajdowały się szczątki zmarłego musiało mieć duże znaczenie dla osób przygotowujących obrządek pogrzebowy. Trudno przyjąć by jakikolwiek element tego naczynia był przypadkowy. Jasnym jest, że liczyło się zdobienie i forma jednak człowiek miał także wpływ na wielkość popielnicy wydaje się, że i to nie mogło być przypadkowe. W przypadku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej kwestia popielnicy jeszcze bardziej zyskuje na znaczeniu, ponieważ pochówki w tej kulturze były bardzo ubogie. Najczęściej ograniczały się tylko do popielnicy ewentualnie dodawano jeden dwa przedmioty. To tym bardziej każe zająć się popielnicą, jako tym najważniejszym elementem pochówku. Jak już wspomniano zajęto się tutaj tylko jednym elementem to jest wielkością popielnicy. Ornamentykę czy formę pominięto niemniej należy zdawać sobie sprawę, że te elementy się ze sobą łączyły i w dalszej perspektywie należałoby postarać się połączyć te cechy, aby wskazać czy rzeczywiście istniały pomiędzy nimi jakieś relacje. Co do samego wystąpienia przede wszystkim zostaną zaprezentowane wyniki pomiarów objętości naczyń z cmentarzysk w Kłyżowie, Pysznicy i Bachorzu Chodorówce. Wyniki te wyraźnie wskazują, że wraz z wiekiem ludzi wielkość ich popielnic stopniowo rośnie, aż do okresu adultus. Od tego okresu naczynia zaczynają utrzymywać stałą wielkość. Zważywszy, że to właśnie do tego okresu człowiek rośnie trudno nie łączyć tych faktów. Jeżeli rzeczywiście istnieje taka korelacja należałoby się zastanowić czy niezwiązane to było z wyglądem danej osoby. Jeżeli była duża otrzymywała by dużą popielnicę, jeżeli niewielka niewielką. To tłumaczyłoby, dlaczego dzieci otrzymywały niewielkie popielnice a więksi od nich dorośli większe. Dodatkowo pomiary objętości wskazują nam także, że to mężczyźni częściej trafiali do bardzo dużych popielnic kobiety o wiele rzadziej. I ponownie mężczyźni są z natury więksi stąd to oni częściej trafiali do dużych popielnic, kobiety, jako mniejsze otrzymywałyby mniejsze. Ciekawie prezentuje się także korelacja pomiędzy sąsiadującymi ze sobą grobami gdzie często nawet, jeżeli mamy do czynienia z większą dziecięcą popielnicą otaczają ją większe popielnice dorosłych. Jeszcze jednym elementem, na który należy zwrócić uwagę. Jest to relacja pomiędzy wielkością popielnicy, a ilością szczątków. Można było dostrzec, że najczęściej niewielkie popielnice zawierały małą ilość szczątków, a większe dużą. Można by, więc przyjąć, że to za tym stała ta korelacja i to z tym wiązała się wielkość popielnicy. Co jednak dosyć oczywiste dzieci, jako mniejsze pozostawiają mniej szczątków stąd nie dziwne, że to z niewielkimi popielnicami, w których chowano dzieci wiąże się także niewielka ilość szczątków. Zwłaszcza, że niekiedy nawet przy niewielkiej ilości szczątków występowała duża popielnica. Stąd ten prosty wzór o ilości szczątków a wielkości popielnicy nie powinien mieć większego znaczenia. Zresztą nawet, jeżeli rzeczywiście istniałoby tu powiązanie to i w takim przypadku w pewnym sensie wielkość popielnicy rzeczywiście była uzależniona od wieku i wyglądu. Ponieważ starsza i większa osoba pozostawi więcej szczątków niż młodsza i mniejsza a to da mu większą popielnicę. Jednak najważniejszym wnioskiem wypływającym z powyższych założeń jest kwestia grobów symbolicznych. Najczęściej w grobach tych znajdują się niewielkie naczynia, co każe je wiązać z dziećmi. Jeżeli do tego dołożymy, że dzieci, zostawiają dużo mniej szczątków niż dorośli rola grobów symbolicznych, jako grobów dziecięcych staje się jasna. Jest to tym ważniejsze, że w przypadku tarnobrzeskiej kultury łużyckiej liczba dzieci pochowanych na cmentarzyskach jest znacznie niższa (niekiedy nawet o 50%) niż wskazywałyby na to ustalenia antropologiczne. Doszacowanie do tej liczby grobów symbolicznych pozwalałoby na rozwiązanie tego problemu.
Wyznaczniki płci i wieku w grobach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w świetle analiz statystycznych
(Uniwersytet Rzeszowski, 2019-11-05) Rajpold, Wojciech
Celem przedstawionej rozprawy było wskazanie archeologicznych wyznaczników płci i wieku w grobach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej (dalej TKŁ) przy wykorzystaniu metod statystycznych. Do tej pory nie stwierdzono wspólnoty, która nie próbowała w jakiś sposób manifestować tych różnic, Stąd w społeczności TKŁ również tego typu wyznaczniki musiały istnieć. Należy zauważyć, że „ujawnienie” tego typu markerów upodmiotowiłoby analizy wykonywane przez archeologa, który obecnie jest tylko odbiorcą gotowych danych. W dotychczas opublikowanej literaturze przedmiotu brak porównywalnych badań, nie tylko dla TKŁ, ale również innych kultur z kręgu pól popielnicowych. Praca ta jest, więc w dużej mierze pionierska i wymagała opracowania własnej metodyki badań. Poszczególne aspekty związane z tematem rozprawy realizowano w ramach sześciu rozdziałów oraz aneksu. W pierwszym, omówiono założenia metodologiczne dysertacji oraz jej strukturę. Kolejny prezentuje cmentarzyska wykorzystane w dysertacji, przybliża zagadnienia dotyczące obrządku pogrzebowego TKŁ oraz aktualny stan badań nad interesującym nas zagadnieniem. Rozdział 3 to prezentacja wykorzystanych metod archeologicznych i statystycznych, a także krytyka analiz antropologicznych. Rozdział 4 to część analityczna. Kolejny prezentuje opracowane w ramach tej pracy modele matematyczne. Zamykający pracę rozdział szósty to podsumowanie wniosków. Do dysertacji dołączono katalog w formie aneksu, który składa się z 9 części dotyczących wszystkich badanych elementów jak np. formy popielnicy i jej zdobienia. Z racji, że szukamy związków pomiędzy wiekiem i płcią a poszczególnymi elementami obrządku pogrzebowego, można było bazować jedynie na nekropolach, dla których wykonano analizy antropologiczne W sumie, wykorzystano jedenaście cmentarzysk: Bachórz-Chodorówka 1, Chodaczów 2, Furmany 1, Grodzisko Dolne 1, Grzęska 1, Kłyżów 2, Knapy 6, Mokrzyszów 2, Pysznica 1, Wierzawice 4 i Zbydniów 1, które, stanowią próbę reprezentacyjną dla całego obszaru zasiedlonego przez TKŁ. Z cmentarzysk tych pochodziło ponad 3100 zespołów, z czego dla ponad 2100 dysponujemy oznaczeniami, określającymi przynajmniej wiek zmarłego. W przypadku omawianej jednostki kulturowej musimy odnotować bardzo słaby stan badań nad interesującymi nas zagadnieniem wyznaczników wieku i płci. W pewnym stopniu o tą tematykę zahaczała praca Marcina S. Przybyły prezentująca ogólne dane na temat obrządku pogrzebowego TKŁ. Tematyki tej dotyczyły także dwie prace Katarzyny Trybały-Zawiślak odnoszące się do pochówków dzieci oraz starców. Szczególnie warto odnotować, że badaczka ta zauważyła, iż jedynie część dzieci miałaby być chowana na cmentarzyskach TKŁ. Odnośnie starców nie stwierdziła istnienia przedmiotów przypisanych wyłącznie osobom w tej kategorii wiekowej. Zauważyła natomiast wyższy udział mężczyzn w tym przedziale, co można traktować, jako wypadkową większej śmiertelności młodych kobiet w wyniku komplikacji poporodowych. Interesującej nas tematyki dotyczyła także praca Teresy Rysiewskiej, traktująca o strukturach rodowych. W tym miejscu warto jeszcze wspomnieć o pracy Katarzyny Trybały-Zawiślak i Dariusza Bobaka. Badacze ci analizowali statystyczny związek zespołów grobowych z cmentarzyska w Kłyżowie z wiekiem oraz płcią zmarłych. Niestety, nie udało im się wskazać na istnienie jakichkolwiek zależności. Niemniej trzeba zanotować, że autor sprawdzał nieco inne czynniki niż badacze w omawianej pracy oraz zastosował odmienne metody. Pod względem obrządku pogrzebowego TKŁ wykazuje się dużą jednorodnością. Dominuje obrządek ciałopalny popielnicowy. Popielnice ułożone były zwykle otworem skierowanym do góry tylko w jednostkowych przypadkach notujemy inne ułożenia. Groby szkieletowe pojawiają się rzadko i tylko we wczesnej fazie rozwoju TKŁ stanowiąc prawdopodobnie efekt przeżywania się tradycji KT. Groby bez popielnicowe jamowe również pojawiały się tylko w jednostkowych przypadkach. Także pod względem wyposażenia pochówki TKŁ są jednorodne. Najczęstszym wyposażeniem zwłaszcza w pierwszej fazie są pokrywy (ponad 1100 pochówków), które próbuje się identyfikować, jako próby oznaczenia konkretnych linearny. Ceramiczne przystawki pojawiły się w 711 pochówkach, z czego w większej serii na cmentarzyskach w Bachorzu Chodorówce, Furmanach, Pysznicy i Knapach. W przypadku pozostałych nekropolii pojawiały się tylko w pojedynczych grobach. Interpretacja tego typu przedmiotów jest bardzo szeroka wymienia się tu próby oznaczania powiązań rodzinnych, ofiary dla bóstw lub zmarłych a także pozostałości po ucztach libacyjnych na cześć zmarłych. Wreszcie przedmioty metalowe pojawiały się w 525 grobach. Podkreślenia wymaga, iż są to zwykle drobne skręty, większe przedmioty jak np. szpile to na większości cmentarzysk tylko jednostkowe przypadki. Z pozostałych przedmiotów warto wymienić przęśliki, szklane i ceramiczne przęśliki oraz kościane ozdoby. Artefakty te pojawiały się już tylko w jednostkowych przypadkach i dla analiz o charakterze statystycznym mają marginalne znaczenie. Dla wielkości naczyń przyjęto metodę, polegającą na zsumowaniu wartości czterech wskaźników: średnicy wylewu, brzuśca, dna oraz wysokości naczynia. Otrzymany wynik dzielono przez 4. System ten pozwala w szybkim tempie testować duże serie naczyń. Dla sprawdzenia jego poprawności wyliczono objętość naczyń z cmentarzysk w Kłyżowie i Pysznicy, a następnie te wyniki porównano z wykorzystaną metodą. W rezultacie otrzymano zbliżone dane pokazujące, że przyjęta metoda jest jak najbardziej miarodajna. Przy ocenie bogactwa pochówków przyjęto system gdzie każdy przedmiot w grobie to jeden punkt, a dodatkowo wprowadzono mnożnik przez liczbę przedmiotów wykonanych z różnych surowców. System ten przyjęto zakładając, że różnorodność wyposażenia świadczyła o wyższym statusie pochowanej osoby. Kolejna kwestia dotyczy opisu naczyń. Przy ich charakterystyce podawano kształt wylewu, formę szyjki i kształt brzuśca. W przypadku brzuśca, z racji, że można go było określić więcej niż jedną cechą, badano również związek pomiędzy ilości tych elementów a wiekiem oraz płcią. Przy okazji analizy mis oraz czerpaków pod uwagę brano również kształt dna, a w przypadku tych pierwszych, to czy były głębokie, czy płytkie oraz relacje między średnicą wylewu a brzuścem. Wykorzystując powyższe cechy oraz formę naczynia (np. waza nadsańska, misa zbydniowska) tworzono grupy naczyń, które były do siebie najbardziej zbliżone. Tu warto zanotować, że dla każdego z cmentarzysk stworzono osobny zestaw grup naczyń, co wynikało z silnego zróżnicowania źródeł. W analizie przedmiotów metalowych, brano pod uwagę ich formę. Jedynie w odniesieniu do szpil i skrętów, w przypadku których dysponowaliśmy nieco większą serią, zdecydowano się na wprowadzenie szczegółowych podziałów. Wartości oceny przedmiotów z brązu pod kątem ilości surowca wykorzystanego przy ich produkcji wzbudza spore kontrowersje. Przyjęcie wagi przedmiotów byłoby najprostszym rozwiązaniem. Jednak te dane z reguły nie są prezentowane w opracowaniach. W związku z powyższym na potrzeby niniejszej pracy zaadaptowano system rankingów bogactwa pochówków zaprezentowany przez Marcina Przybyłę, uwzględniający trudność i materiałochłonność wykonania danego przedmiotu. Jedną z elementarnych metod, na, których bazuje niniejsza praca jest test chi^2. Narzędzie to jest jednym z najważniejszych testów nieparametrycznych. Pozwala sprawdzić, czy dane zawarte w tablicy wielodzielczej dostarczają dowodu na wzajemne powiązania zmiennych. Kolejną metodą, jest test U Manna Whitneya. Jest on stosowany dla dwóch niezależnych prób i ma za zadanie sprawdzić hipotezę zerową o tym, czy wybrane próbki pochodzą z dwóch populacji o równych przedziałach mediany. W przypadku, gdy mamy więcej niż dwie próbki (zmienna grupująca przyjmuje więcej niż dwie wartości), aby sprawdzić hipotezę zerową o tym, czy pochodzą z populacji o równych przedziałach mediany, wykorzystujemy test Kruskala – Wallisa. Szerokie zastosowanie odnalazła tzw. krzywa ROC. Służy ona do wytyczania optymalnego punktu odcięcia oraz oceny, jakości klasyfikatora. Bardzo ciekawe wyniki osiągnęliśmy dzięki ilorazowi szans (tzw. Odds Ratio). Służy on do określenia szans na wystąpienia danego zjawiska w grupie A względem wystąpienia tego samego zdarzenia w porównywanej grupie B. Kolejnymi narzędziami wykorzystywanymi w poniższej pracy były badania zależności cech za pomocą różnego rodzaju współczynników korelacji. Służy ona do określenia istotności statystycznej wpływu jednej cechy na drugą. Wykorzystaliśmy też dwa współczynniki korelacji: Pearsona (opisujący zależność liniową pomiędzy zmiennymi) oraz współczynnik korelacji Spearmana (opisujący zależność rankingową). W przypadku porównań między cmentarzyskami zastosowaliśmy analizę korespondencji i analizę skupień. Wreszcie ukoronowaniem powyższych metod są matematyczne modele logitowe oraz dyskryminacyjne. Ich celem jest stworzenie na podstawie wyników badań empirycznych formuły (wzoru matematycznego), która będzie opisywać zmienną zależną np. płeć lub wiek za pomocą zmiennych niezależnych (np. wielkości naczynia, ilości szczątków kostnych, niezależnych elementów naczyń). Na podstawie tak stworzonej formuł można z określonym prawdopodobieństwem wskazywać na wiek oraz płeć zmarłego. Niestety podobnie jak w przypadku metod statystycznych trudno pokrótce opisać wszystkie najważniejsze wnioski płynące z przedstawionej tutaj dysertacji. Dość zauważyć, że wnioski z części analitycznej zawarto w aż 53 punktach. Najważniejszymi wnioskami końcowymi było wskazanie na związek wielkości popielnic oraz pokryw z wiekiem zmarłego. Potwierdzono związek ilości szczątków z płcią i wiekiem. Wskazano także formy popielnic powiązanych z wiekiem. Odnośnie ornamentyki popielnic zauważono między innymi silniejszy związek ornamentyki nadsańskiej z osobami dorosłymi, a guzków z dziećmi oraz kobietami. Wreszcie wymiary skrętów oraz szpil łączył się z wiekiem. Ponadto w przypadku osób dorosłych stwierdzono większy garnitur ozdób, a ilość surowca w grobach tych osób była dużo większa niż w przypadku dzieci. Niewątpliwie największym osiągnięciem było stworzenie modeli matematycznych, które na podstawie niektórych zmiennych były wstanie z bardzo dużym prawdopodobieństwem określić wiek i płeć zmarłego.